کنجکاوی‌های جنسی کودکان را چگونه پاسخ دهیم؟

زهرا طاهریان اظهار کرد: کنجکاوی و پرسیدن کنجکاوی‌های جنسی از ناحیه کودکان امری کاملا طبیعی است. برخی از والدین می‌گویند فرزند ما تاکنون سوالات و کنجکاوی‌های جنسی نداشته است و از این موضوع احساس خوشحالی می‌کنند، درحالی که این موضوع مسئله مهمی است. اگر سوالی پرسیده نشده پس حتما آسیب جدی در این رابطه وجود دارد. این یعنی پدر و مادر برای کودک ناامن بوده‌اند یا به صورت ناخودآگاه پیام‌هایی مبنی بر اینکه او نباید این سوالات را مطرح سازد به کودک منتقل کرده‌اند. همچنین ممکن است کودک با واکنش‌های شدید از ناحیه والدین روبه رو شده باشد و… .

وی خاطرنشان کرد: هنگامی که کودکان اندام‌‎های بدن خود را شناسایی می‌کنند به راحتی به او می‌گوییم که چشم‌ها، بینی، دست و مابقی اعضاء صورت او کجاست و او به راحتی این‌ها را نشان می‌دهد و ما احساس خوشایندی می‌کنیم اما زمانی که قرار باشد به سراغ اندام تناسلی برویم برایمان سخت است، گویی یک بار هیجانی را با خود حمل می‌کنیم و این هیجانات و احساسات منفی را به کودک نیز انتقال می‌دهیم.

این کارشناس ارشد مشاوره خانواده با بیان اینکه نیاز به نوازش و در آغوش کشیده شدن و تماس بدنی یکی از مهمترین نیازها در کودکان است، گفت: کودکان در هر مرحله از رشد علاوه بر نیاز به امنیت و نیازهای غذایی، نیازهای متفاوت دیگری نیز دارند. باید اطلاعات والدین در این خصوص کامل باشد و والدین از طریق اطلاعات کامل و جامع کودک را ایمن کنند نه با اضطراب و ترس و…  .

وی در خصوص نحوه پاسخ‌گویی صحیح والدین به کنجکاوی‌های جنسی کودکان، گفت: در طول دوره رشد کودک در سنین مختلف قطعا با کنجکاوی‌های بدنی، نیاز به ارضاء کنجکاوی درباره تعیین  نقش‌های  جنسیتی و حتی سوالات و ترس‌های کودکان درخصوص مسائل جسمی و جنسی مواجه خواهیم شد. تمام این موارد بخش‌های خیلی مهمی هستند که در طول دوره رشد کودکان با آنها مواجه خواهیم شد. این موضوع که چطور بایستی این نیازها و کنجکاوی‌ها را جواب دهیم و افراط و تفریط در این قضیه نداشته باشیم، بسیار اهمیت دارد.

طاهریان ضمن تاکید بر اینکه برای تربیت جنسی کودکان در ابتدا والدین بایستی آسیب‌‎های جنسی که احتمالا خودشان در گذشته تجربه کرده‌اند را حل کنند، گفت: والدین اول باید نسبت به باورها و ارزش‌های کلیشه‌ای که در خصوص مسائل جسمی و جنسی دارند به صورت کامل آگاه شده باشند و آنها را برای خود حل کرده باشند که ناخواسته آن آسیب‌ها را به کودک خود منتقل نسازند؛ بنابراین می‌توان گفت تربیت جنسی همزمان با تربیت کودک در سال‌های قبل از تولد شروع می‌شود از زمانی که والدین شروع به بررسی، مطالعه و تحقیق کردن درخصوص دغدغه‌ها و پاسخ به پرسش‌های ذهنی خود می‌کنند تا پاسخ صحیحی برای این سوالات بیابند. والدین باید بدانند که اول از همه بایستی باورها، هیجانات و مشکلات خود را تا قبل از فرزنددار شدن حل کرده و کم کم شروع به آموزش‌های ایمن به فرزندان خود کنند.

این مشاور ضمن تاکید بر اینکه در هر مرحله از رشد کودک باید یک‌سری از آموزش‌های جنسی خاص به آنها داده شود، گفت: آموزش‌های جنسی به کودکان بایستی با سن، جنس و میزان اطلاعاتی که آن کودک دارد تناسب داشته باشد؛ مثلا در سنی که ما آداب توالت رفتن را به کودک آموزش می‌دهیم قطعا کودک کنجکاوی‌های بدنی خواهد داشت و  ممکن است رفتاری از قبیل اشاره کردن یا دست زدن به اندام تناسلی و… داشته باشد. والدین ممکن است دراین شرایط به کودک حمله‌ور شوند و تنبیه‌اش کنند که این رفتار بسیار اشتباهی است.

وی ضمن تاکید بر اینکه باید با اندام تناسلی کودک‌مان مانند سایر اندام‌های بدن برخورد کنیم و هیجان منفی را با آن همراه نسازیم، گفت: در صورت انتقال هیجانات و احساسات منفی به کودک درمورد اندام تناسلی، برداشت کودک این خواهد بود که بخشی از بدن من، بخش بسیار حساسی است که برای پدر و مادرم بار هیجانی منفی و سنگینی دارد و اضطراب و ترس بسیاری را به همراه خواهد داشت و تمام این احساسات نیز به کودک انتقال پیدا می‌کند. اندام تناسلی کودک بخشی از بدن اوست که قابل پذیرش است، اسم دارد و باید مانند سایر اندام‌های خود از آن هم محافظت کند.

طاهریان خاطرنشان کرد: همانگونه که چشم اسم دارد، اندام تناسلی نیز باید اسم داشته باشد. چه بسا خیلی از والدین با یک اسم بدون هویت این اندام را به کودک معرفی می‌کنند. این اسامی درواقع این پیغام را به کودک می‌دهد که یک بخش بدن من به حدی بد و منفور است که حال پدر و مادرم را بد می‌کند و به همین دلیل هویت و اسمی ندارد.

وی با بیان اینکه از دو-سه سالگی که زبان تکلم کودکان کامل می‌شود پرسش‌های جنسی آنها نیز آغاز خواهد شد، گفت: همانطور که قبلا گفتیم آموزش‌های جنسی به کودکان باید متناسب با سن، جنس و میزان اطلاعات آنها باشد. ممکن است سوالاتی همچون « من از کجا به دنیا آمدم» یا «من را چطوری به دنیا آوردید» بپرسند. همچنین کودکان ممکن است هنگام مشاهده خانم بارداری بپرسند چرا شکمش برآمده است و بگوییم چون بچه دارد و مجدد بپرسند که «بچه چطور داخل شکم رفته است» و… . ما باید حواسمان جمع باشد وقتی با این سوالات مواجه می‌شویم دچار اضطراب و ترس نشویم و با آگاهی و آمادگی به سراغ پاسخ مناسب با توجه به سن کودک برویم.

این روان درمانگر خاطرنشان کرد: اگر اطلاعات کمی به کودک دهیم درحالی که میزان اطلاعات کودک بیشتر باشد، قطعا به ما بی‌اعتماد می‌شود و دفعات بعدی از ما سوال نمی‌پرسد و اگر بیشتر از حد به او اطلاعات بدهیم، ذهن و کنجکاوی کودک را بیشتر تحریک کرده‌ایم و به لحاظ ذهنی ممکن است اصلا آماده پذیرش این اطلاعات نباشد و به او آسیب وارد شود.

وی ضمن تاکید بر اینکه اگر کودک ما مثلا ۷ سال سن دارد و تاکنون هیچ سوال و کنجکاوی جنسی نداشته باید نسبت به این موضوع شک کنیم، گفت: اگر فرزندمان هیچگاه سوالی از ما نپرسیده است باید از خود بپرسیم که چرا کودک این سوالات را از ما در طول دوره رشد نپرسیده است. اگر کودک از والدین خود در خصوص مسائل  جنسی هیچ سوالی نپرسیده باشد این بدان معنی است که کنجکاوی خود را از طریق منابع دیگر مانند گروه همسالان، شبکه‌های اجتماعی و…ارضاء کرده است.

طاهریان با بیان اینکه پاسخ به سوالات باید در شرایطی باشد که کودک احساس امنیت و راحتی کند،گفت: مثلا وقتی مادر درحال شستن ظرف‌ها است و کودک خیلی ناگهانی می‌پرسد که مامان من چطور به دنیا آمده‌ام، قطعا آن لحظه به لحاظ ذهنی آمادگی نداریم که چطور پاسخ فرزندمان را بدهیم. در این شرایط کافی است بگوییم چه جالب که این سوال را پرسیدی، اجازه میدهی من ظرف‌ها را بشورم و بعد با هم صحبت کنیم؟ در این فاصله والدین می‌توانند هیجان خود را کنترل کنند، اگر لازم است مطالعه کنند و با استقبال حتما سراغ کودک بروند و به او پاسخ را بدهند. همانطور که گفتیم معمولا پاسخ این سوال باید باتوجه به سن و میزان دانش کودک باشد. برای آنکه بدانیم او چه اطلاعاتی دارد اول بگوییم چه اتفاقی افتاده که این سوال را پرسیدی، اول بایستی از کودک اطلاعات بگیریم و ببینیم چه میزان اطلاعات دارد و باتوجه به آن اطلاعات پاسخ دهیم؛ مثلا ممکن است کودک بگوید که من داشتم با دوستم بازی می‌کردم و او به من گفته که مامانم گفته من حاصل یک بوس کوچولوام. بوس کوچولو یعنی چی؟

وی افزود: والدین باید کودک را تشویق کنند که هر زمان از این قسم سوالات داشت، حتما پیش آنها بیاید. به کودک بگویید حتما پیش خود من بیا تا خوب برایت توضیح دهم و کمکت کنم تا متوجه شوی، هرموقع دوستانت درمورد این چیزها صحبت کردند برای من تعریف کن. والدین باید تلاش کنند که فضا را به حدی برای کودک ایمن کنند و از سوالات او استقبال کنند که او هر موردی که برایش اتفاق افتاد را بیاید پیش ما و تعریف کند.

این کارشناس ارشد مشاوره خانواده خاطرنشان کرد: مثلا در پاسخ به سوال«من از کجا به دنیا آمدم» اینگونه پاسخ دهیم که من و بابات با هم آشنا شدیم، خداوند مهر و علاقه را در دل ما قرار داد و ما از خدا خواستیم که فرزندی به ما بدهد و خداوند با نورش تو را در دل من گذاشت و تو به دنیا آمدی. این یک پاسخ مناسبی برای یک کودک سه، چهار ساله است.

وی ضمن تاکید بر اینکه آموزش‌های جنسی در دوران بلوغ باید کاملا علمی و به دور ازکلیشه‌های جنسیتی منفی باشد، گفت: در مرحله بلوغ فرزند بالغ‌ شده و اندام تناسلی‌اش تغییر پیدا کرده و صفات اولیه و ثانویه جنسی در او شکل گرفته است. اگر فرزندمان از کودکی با ما راحت باشد و به راحتی ارتباط برقرار کرده باشد، در نوجوانی می‌تواند سوالات خود را به راحتی در یک فضای ایمن بدون قضاوت و ارزیابی از والدین بپرسد. اگر  پاسخگویی به سوالات نوجوان برای والدین سخت است، والدین می‌توانند با یک متخصص نوجوان لینک شوند تا متخصص با نوجوان ارتباط بگیرد و به او آموزش‌های لازم را جهت محافظت از بدن، پذیرش بدن، اتفاقات و هیجاناتی که در دوران بلوغ تجربه می‌کند، بدهد. نوجوان باید این اطلاعات را بپذیرد و بداند این اتفاقات درون او امری طبیعی است و نباید احساس ناخوشایند نسبت به خود داشته باشد.

طاهریان با بیان اینکه تفاوت‌های جنسیتی موضوع بسیار مهمی است و به هیچ عنوان نباید باورها، ارزش‌های غلط و کلیشه‌های جنسیتی منفی را به کودکان القا کنیم، گفت: درخصوص مسائل جنسی به هیچ عنوان در ذهن کودک نباید هیچگونه قضاوتی ایجاد کنیم. کلیشه‌های جنسیتی یکی از آسیب‌های جدی فرهنگ جامعه ما است که زن‌ها را در جایگاه ضعف قرار می‌دهد و پسرها را در جایگاه قدرت و حتی خشونت.

وی خاطرنشان کرد: این مهم است که ما کنجکاوی‌های جنسی را بدون باورهای کلیشه‌ای به فرزند خود آموزش دهیم، مثلا اگر زمانی پوشک یک نوزاد را تعویض می‌کنیم و کودک ما این را می‌بیند و تفاوت را در اندام خود و نوزاد مشاهده می‌کند و سوال می‌پرسد به او توضیح دهیم که اندام تناسلی این نوزاد با تو فرق دارد و این تفاوت دختر و پسر است و یا به هنگام بازی کردن ممکن است کودکان به منظور ارضاء حس کنجکاوی خود اندام تناسلی‌شان  را به همدیگر نشان دهند.

این مشاور  با بیان اینکه از سنین حدود سه سالگی باید مفهوم حریم خصوصی و نقطه خصوصی بدن را به کودکان آموزش دهیم، گفت: باید مفهوم حریم خصوصی را به کودک آموزش دهیم تا بتواند از بدن خود که شامل تمام اندام‌های بدن اوست و نه فقط اندام تناسلی، محافظت کند و همزمان او را با تفاوت‌های جنسیتی آشنا کنیم. تفاوت جنسیتی صرفا این نیست که به اندام تناسلی اشاره کنیم، بلکه می‌توانیم درباره‌ نقش‌های جنسیتی نیز آموزش دهیم. می‌توانیم با پسربچه عروسک بازی کنیم و بخواهیم در انجام کارهای خانه کمک کند یا با دختربچه همراه پدر شیرآلات منزل را تعمیر کنیم و نباید برخی از رفتارها را فقط مختص به جنسیت خاص بدانیم.

وی افزود: باید به کودکان آموزش داد ما می‌توانیم در کنار هم  فعالیت‌های مشترک را انجام دهیم که به یک جنسیت خاص نسبت داده شده است. می‌توان در یک فضای ایمن و قابل پذیرش و به دور از قضاوت‌های جنسی و جنسیتی، اضطراب، ترس، خشونت و… با آرامش و امنیت آموزش‌های جنسی در سنین مختلف به کودکان توسط والدین داده شود.

طاهریان در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا موقع بازی کودکان دختر و پسر نیاز به کنترل و سخت‌گیری‌هایی وجود دارد، گفت: اطلاعات کودک ما در خصوص مسائل جنسی و جنسیتی با اطلاعات کودک دیگر یکسان نیست. پس بهتر است بازی کردن کودکان همراه با یک نظارت ایمن باشد نه یک نظارت اضطراب برانگیز و کنترل‌کننده. کودکان باید در محیطی بازی کنند که در تیررس نگاه ما باشد؛ مثلا درب اتاق باز باشد و ما بتوانیم هرازچندگاهی به بازی آنها سر بزنیم یا به عنوان هم‌بازی جزئی از بازی آنها باشیم. پس همواره نباید به این فکر کنیم که اگر دو دختر با یکدیگر بازی می‌کنند حتما آن بازی ایمن است، این‌گونه نیست زیرا ممکن است کنجکاوی اتفاق بیفتد.

وی افزود: حتما باید به فاصله سنی بین کودکان دقت کنیم. وقتی مثلا یک پسربچه ۱۲ ساله با یک پسر بچه ۶ ساله بازی می‌کند این اختلاف سنی  خیلی زیاد است و باید حواس‌مان جمع باشد که میزان اطلاعات و شرایط سنی این دو فرزند متفاوت است و بهتر است نظارت داشته باشیم. این نظارت باید خیلی نامحسوس،بدون نگرانی، کنترل شدید و ترس اتفاق بیفتد.

این روان درمانگر با بیان اینکه باید در آموزش حریم خصوصی به کودکان جدی باشیم، گفت: باید نقاط خصوصی بدن را به کودکان آموزش دهیم و به آنها یاد بدهیم که تمام اندام‌های بدن آنها مهم است و باید از تمام بدن خود مراقبت کنند. آموزش حریم شخصی از همان زمانی که نام‌گذاری اندام‌ها را به کودک  آموزش می‌دهیم مثل اینکه مسواک تو یک وسیله شخصی است و فقط خودت باید از آن استفاده کنی، همینطور بدن نیز یک بخش شخصی است و کسی نباید به او دست بزند و کودک باید یاد بگیرد که از آن محافظت کند و به راحتی نه بگوید.

وی خاطرنشان کرد: باید به کودک آموزش دهیم که اگر کسی به بدن او دست بزند فرقی نمی‌کند فرد  فامیل باشد یا غریبه باید حتما در آن رابطه کودک احساس ایمنی کند. تا زمانی که کودک نخواهد کسی او را ببوسد نباید اجازه بدهیم که این کار انجام شود. این رویه که گاهی یکی از اقوام می‌خواهد کودک را ببوسد و کودک از این بوسیده شدن امتناع می‌کند ولی مادر یا پدر که با جملاتی مانند اینکه بگذار خاله بوست کند، دلش برایت تنگ شده و…  کودک را مجبور به این کار می‌کنند و قطعا این رفتار اشتباه است و کودک فقط در حالتی که خودش اجازه دهد و در تعامل با آن فرد احساس راحتی کند، می‌تواند خود را در دسترس قرار دهد و اجازه دهد که بوسیده شود.

منبع: ایسنا