بایدها و نبایدهای مرمت کتابخانه شهید دستغیب شیراز
نوسازی و مرمت کتابخانه شهید دستغیب به عنوان یکی از ساختمان‌های فرهنگی که به واسطه موقعیت جغرافیایی، قدمت و پیشینه نوستالژیک آن برای مردم شیراز با اهمیت تلقی می‌شود، همراه با حساسیت‌های بسیاری بود که در کنار تامین منابع مالی، کار را با بایدها و نبایدهای بسیاری همراه می‌کرد.
برخی از صاحبنظران حوزه معماری، معتقد هستند که بازسازی کتابخانه شهید آیت‌الله دستغیب در شیراز می‌توانست با استفاده از نظرات جدید و طرح‌های متفاوت در ابعادی وسیعتر انجام شده و منجر به تغییراتی در بخش‌هایی از این بنا و کارکرد آن شود.
کتابخانه شهید آیت‌الله دستغیب که بنیان آن را مرحوم مزینی، در سالهای میانه دهه بیست شمسی و با استفاده از منابع مالی تامین شده از محل نشر و فروش برگه‌های اعانه، بنا گذاشت، سالهای سال محل آمد و شد و مطالعه بسیاری از شهروندان شیراز بوده است به گونه‌ای که اکثر افراد صاحب نام و شخصیت‌های علمی این شهر از آن بنا که در زمان تاسیس نام کتابخانه ملی پارس بر آن گذاشته شد، خاطراتی دارند.
برای کنار زدن ابهامات موجود در مورد چرایی شیوه استفاده در مسیر مرمت و بهسازی و نوسازی بنای کتابخانه شهید آیت‌الله دستغیب، با مدیرکل کتابخانه‌های استان فارس گفت و گو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
روح‌الله منوچهری مدیرکل کتابخانه‌های عمومی فارس، با تایید تاریخچه احداث این بنا به همت مرحوم مزینی و با همراهی خیرین، گفت: شروع احداث این کتابخانه هم از محل اعانه های مردمی و هم از محل کمک دولتی بوده و می‌توان گفت که این مرکز فرهنگی خیلی قبل‌تر از بعضی از اماکن دیگر در شیراز، احداث شد.
منوچهری با یادآوری اینکه کتابخانه شهید دستغیب را نمی‌توان اولین کتابخانه عمومی شیراز دانست، گفت: براساس آنچه در پیشینه تاریخی شیراز آمده، در سده‌های پیش در شیراز کتابخانه وجود داشته اما، کتابخانه شهید دستغیب اولین کتابخانه‌ای بود که به شیوه نوین و امروزی، فعالیت خود را آغاز کرد.
او با اشاره به اینکه کتابخانه دستغیب قبل از تصویب قانون کتابخانه‌های عمومی در دهه ۱۳۴۰، احداث و فعالیتش شروع شده است، گفت: اینکه تقریبا ۲ دهه قبل از تصویب اولین قانون کتابخانه‌های عمومی، در شیراز کتابخانه‌ای ممتاز و متمایز وجود داشته، مایه مباهات و نشان دهنده جایگاه فرهنگی شیراز است.
منوچهری با بیان اینکه کتابخانه شهید دستغیب در این سالها کش و قوسهای فراوانی را تجربه کرده است، گفت: طی سالهای اخیر هم فراز و نشیبهایی وجود داشت، تا اینکه بیش از یکسال قبل قرار بر بهسازی و بازسازی شد.
او در مورد وقوع آتش سوزی چند سال قبل در این کتابخانه، گفت: آتش‌سوزی حادث شده با توجه به اینکه همکاران به موقع رسیده و آتش را مهار کرده بودند، به کتابها و اسناد و مدارک آسیب نزد، آسیب در حد بخشی از دیوارها بود که با مرمتی ساده و گچکاری، رفع شد.
منوچهری با یادآوری اینکه ساختمان قدیمی کتابخانه شهید آیت‌الله دستغیب فاقد برخی تاسیسات و تجهیزات مهم بود که آن را آسیب‌پذیر می‌کرد، استحکام این بنای مهم فرهنگی را با استناد به بررسی‌های کارشناسانه انجام شده، مطلوب توصیف و خاطرنشان کرد: این بنا، به واسطه نوع خدماتی که از گذشته تاکنون به مردم ارائه داده، ردی از خاطرات را در ذهن شهروندان هفت دهه گذشته ایجاد کرده است که نباید آن نوستالژی را با اجرای طرح‌هایی خاص یا تغییر کاربری از کتابخانه به موزه، مخدوش کرد.
او با اشاره به روند طولانی طی شده برای آغاز عملیات مرمت و بهسازی این ساختمان، گفت: علیرغم اینکه بنای کتابخانه شهید آیت الله دستغیب، ثبت شده نیست، اما به لحاظ موقعیت مکانی و اهمیت تاریخی آن، نظر میراث فرهنگی را استعلام کردیم و البته آن اداره کل نیز با تجدید بنا مخالفت و تاکید کرد که تنها امکان مرمت وجود دارد؛ البته در موضوع مرمت هم شاخص‌ها و مسائل خاص آن باید مراعات می‌شد.
منوچهری ادامه داد: با تشکیل یک تیم کارشناسی تحت عنوان شورای بازسازی به سرپرستی آقای مهندس ایروانیان که از معماران نامی محسوب می‌شوند و عزیزانی که هم نگاهشان خیرخواهانه بود و هم فنی و تخصصی، کار را دنبال کردیم؛ در این رابطه البته اعضای شورا هیچ هزینه‌ای بابت اقدامات کارشناسانه از ما طلب و دریافت نکردند که جای تشکر و قدردانی دارد؛ کار سونداژ بنا برای مشخص کردن استحکام ساختمان و اینکه در چه بخش‌هایی مرمت می‌تواند به سمت تغییر و ایجاد فضایی مناسب‌تر حرکت کند، همین شورا نیز نظراتی ارائه داد.
او با تاکید براینکه دغدغه مندی اعضای شورا کاملا قابل درک بوده است، گفت: علاوه بر اقدامات شورای یاد شده، دفتر فنی استانداری فارس هم با دستور مستقیم استاندار محترم به موضوع ورود و بازدیدهایی را داشت و همزمان اداره کل عمرانی نهاد کتابخانه‌های عمومی نیز کار نظارت خود را از ابتدا به شکل برنامه ریزی شده و سیستماتیک دنبال کرده است.
منوچهری با یادآوری اینکه بعضی از کارشناسان خبره، پیشنهادهایی را مطرح کردند که دارای هزینه‌های سنگینی بود و هویت و کارکرد ساختمان را تحت تاثیر قرار می‌داد، گفت: به عنوان مثال یکی از پیشنهادها این بود که معماری بنا به شکلی تغییر داده شده و به معماری بناهای دوره پهلوی اول نزدیک شود، حال آنکه معماری این ساختمان مربوط به دوره پهلوی دوم است؛ از طرفی هویت و کارکرد کنونی بنا از نگاه مجموعه نهاد اهمیت ویژه‌ای دارد.
او ضمن اشاره به این نکته که اداره کل عمرانی نهاد کتابخانه ها نیز تجارب ارزشمندی در مرمت کتابخانه‌های مختلف نظیر پارک شهر تهران در دهه ۴۰ و کتابخانه کرمان و دیگر شهرهای کشور دارد، هماهنگی ایجاد شده بین بخش‌های مختلف را موجب تسریع در انجام مقدمات کار مرمت دانست و گفت: بعد از تجدید مناقصه و علیرغم حاکم شدن شرایط کرونایی، کارگاه تجهیز و کار اجرایی شد و اکنون هم ادامه دارد.
منوچهری مهمترین موضوع مد نظر در اعمال تغییرات طی مراحل مرمت این بنا را که با اتفاق نظر دنبال شده است را “فرنیچر” یا مبلمان ساختمان کتابخانه شهید دستغیب اعلام و اضافه کرد: طراحی مد نظر انجام و تایید شده است و امیدواریم که به زودی تجهیزات مرتبط با مبلمان جدید، اعم از قفسه‌های کتاب، میز و صندلی‌ها و …. تامین و خریداری شود تا در زمان تکمیل کار مرمت فیزیکی، سریعا تجهیز قابل انجام باشد.
مدیرکل کتابخانه‌های فارس با اشاره به اینکه طرح اجرایی شده در مرمت کتابخانه شهید دستغیب شیراز با طرح مد نظر مهندس ایروانیان تفاوت چندانی ندارد، گفت: ایشان هم اعتقاد داشت که روی بنا کار چندانی نمیشود انجام داد و بیشتر تغییرات باید در فرنیچر، اعمال شود، البته در خصوص کف ساختمان نظری وجود داشت که از یک نوع سنگ خاص استفاده شود که با توجه به خارجی بودن آن، امکان خرید و واردات به سادگی وجود نداشت و تغییرات کف نیز براساس استانداردهای کتابخانه‌ای و با مصالح دیگری انجام شد.
او با یادآوری اینکه در موضوع مبلمان هم نظراتی در مورد قفسه‌های خاص ارائه شد، گفت: موضوع مهمی که مد نظر نهاد کتابخانه‌ها قرار دارد، حفظ کامل هویت این بنای فرهنگی تاریخی است؛ اما در تغییر بعضی فضاها مثلا حذف نوارخانه یا ایجاد مکانی مناسب ویژه کودکان و نوجوانان، کارهایی انجام شده که در زمان بهره‌برداری مشخص خواهد شد. در بحث قفسه‌های کتاب هم در حال انجام کارهایی هستیم که قطعا فضا را نسبت به قبل متفاوت خواهد کرد؛ اگرچه در بحث مواد مورد استفاده برای ساخت میز و صندلی یا قفسه‌ها اختلاف نظرهایی وجود داشته است و هنوز هم به جمع بندی نرسیده‌ایم.
منوچهری خاطرنشان کرد: براساس برآوردی که در زمان شروع کار انجام شد، تنها در بخش مرمت ساختمان حدود ۳ میلیارد تومان و در بخش تجهیزات حدود ۲ میلیارد تومان پیش بینی هزینه داشتیم؛ در موضوع تامین تجهیزات سرمایشی و گرمایشی هم تغییراتی را ناگزیر باید اعمال می‌کردیم و یک موضوع مهم نیز بحث پدافند غیرعامل و پیش‌بینی تجهیزات مهار آتش بود که این نیز مد نظر قرار گرفته است.
او در خصوص بهره‌گیری از ظرفیت خیرین در تامین هزینه‌های مرمت گفت: صرفا در بحث مطالعات، شورا هیچ هزینه‌ای دریافت و حتی مطالبه هم نکرد، اما در موضوع تامین هزینه‌ها، قرار بود که یک فرد خیر، بخشی از هزینه‌های سالن مطالعه را تقبل کند که با توجه به شرایط کنونی کشور، هنوز این امر محقق نشده است.
منوچهری همچنین گفت: زمانی مثلاً صحبتی مطرح شد که این کتابخانه به موزه نشریات تبدیل شود، ما با این موضوع موافق نیستیم، اعتقاد داریم که کارکرد کتابخانه‌ای این بنا، باید حفظ شود، کارکردی که به آن هویت می‌دهد؛ با توجه به اینکه معماری بنا، توسط آندره گدار، طراحی شده و میراث هم آن را یک بنا با معماری خاص می‌داند، تاکید بر حفظ کلیت بنا به شکل موجود، مورد تاکید قرار داشته و دارد. صاحبنظران مختلف هم بر این عقیده بوده‌اند. یکی از مسائل مهم اینکه در شیراز فضای کتابخانه‌ای با این وسعت، وجود ندارد، کتابخانه شهید دستغیب ۲۰۰۰ مترمربع وسعت دارد و با هیچ کتابخانه‌ای در شیراز قابل قیاست نیست و نمی‌توانیم این فضا را از سرانه موجود به شکل کامل حذف کنیم؛ چنین اقدامی قطعا لطماتی به دنبال خواهد داشت.
او گفت: طی همین مدت که برای مرمت کتابخانه تعطیل بوده، درخواستهای متعددی از سوی شهروندان مطرح شده که کار تسریع و کتابخانه بازگشایی شود، تنها طی هفت ماه اخیر، کمی از فشارها و درخواستها کم شده و مردم کمتر پیگیری می‌کنند؛ با توجه به اینکه کتابخانه شهید دستغیب محلی برای مطالعه دانش‌آموزان و حتی دانشجویان بوده، اگر در شرایطی غیراز حال حاضر بودیم، به حتم میزان درخواستها و تاکیدات مردم برای بازگشایی، بسیار بسیار بیشتر بود.
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی فارس با اشاره به تاکید نهاد بر تسریع روند مرمت، اجرای این اقدام را منجر به بهبود فضای کتابخانه‌ای از نظر استانداردهای ایمنی، نور، فضای مناسب مطالعه و … دانست و ابراز امیدواری کرد که پس از بازگشایی بار دیگر شاهد اقبال عمومی بیشتر نسبت به این مرکز فرهنگی در قلب تاریخی شهر شیراز باشیم.
منوچهری همچنین یادآور شد که در مسیر اجرای مرمت کتابخانه‌ی شهید دستغیب، نمای بیرونی ساختمان تغییری نخواهد کرد و امکان باز شدن در این مکان به سمت باغ موزه‌ی پارس، مانند دهه‌های گذشته و به واسطه‌ی اینکه موزه پارس تحت تملک میراث فرهنگی قرار دارد، وجود نخواهد داشت؛ اما به لحاظ منظر داخلی و مبلمان و فضای ایجاد شده برای حضور و فعالیت‌های مرتبط با کتابخوانی، شاهد تغییرات قابل توجه و مطلوبی خواهیم بود.
منبع:ایسنا
مرتبط:
