طنز ایرانی کمتر به مذاق بچه ها خوش میاید

21/03/2020 n zarabian شادی،طنز،طنز ایرانی،طنز نویسان،قهقه،کتاب،کودک و خنده،لب خند

طنز کجا و بچه ها کجا؟

طنز ایرانی نویسندگان و شاعران کودکان و نوجوانان از دلایلی که باعث می شود طنز ایرانی کمتر به مذاق بچه ها خوش بیاید و از فاصله ای که میان کودکان و نوجوانان با نویسندگان آثار طنز افتاده است می گویند. در این میان همچنین به بافت جامعه ما که درگیر تشریفات و به همان نسبت از طنز دور است اشاره می شود.

بچه ها طنز را دوست دارند؛ این را نوشته های شان، بازی های شان، حرف های شان و دنیای شان که در روزگار خبرهای تلخ واقع شده است می گوید. نه فقط کودکان و نوجوانان نسل امروز و بچه های ایران بلکه کودکان در تمام نسل ها و سرزمین ها این گونه از هنر و ادبیات را به خود نزدیک تر احساس می کنند.
درحالی که عده ای از طنزنویسان ادبیات کودک و نوجوان ترجیح می دهند به درون مایه تعلیمی یا عمدتا فکاهه در آثارشان قناعت کنند و کودکان و نوجوانان را درگیر مسائل اجتماعی نکنند، نویسنده ای هم از این می گوید که در کارگاه های آموزشی ای که با بچه ها دارد، آثاری را می بیند که نه تنها درون مایه اجتماعی دارد، بلکه از اقتصاد و سیاست هم سردرآورده است.
طنز اجتماعی نمی بینیم
طنز ایرانی محمدرضا یوسفی، نویسنده ادبیات کودک و نوجوان که معتقد است یکی از مشکلات و مسائلی که باعث می شود بچه ها به آثار طنز رغبت نشان ندهند، تکراری بودن آن هاست می گوید: مبحث بنیادینی وجود دارد و آن این است که خصوصا در حوزه کودک و نوجوان، طنز با جوک تداخل پیدا کرده است. به هر حال طنز انواع گوناگون دارد، اما آن چه اغلب در حوزه ادبیات کودک و نوجوان می بینیم، بیشتر جوک است. در این زمینه مطلقا طنز اجتماعی نمی بینیم و بیشتر طنزها طنزهای سرگرم کننده و خنده آور هستند، یعنی نظارت خیلی جامعی برای این که این گونه ادبی وارد مباحث اجتماعی نشود، وجود دارد. او با بیان این که طنز آن جایگاه خودش را پیدا نکرده است اظهار می کند: تا وقتی طنز جایگاه واقعی خود را پیدا نکند و گونه طنز اجتماعی گسترش پیدا نکند، طنز در حد سرگرمی می ماند و چون در حد سرگرمی باقی می ماند، گسترش آن کاهش پیدا می کند و این روند خود به خود روی کمیت و کیفیت هر گونه ادبی تاثیر می گذارد.
آثار بدون جسارت
طنز ایرانی حسین تولایی، شاعر کودکان و نوجوانان که به فاصله میان آن چه خیلی از نویسندگان و شاعران کودک و نوجوان از مخاطبان شان برای تولید اثر می بینند با وضعیت فعلی کودکان و نوجوانان اشاره دارد بیان می کند: کودکان و نوجوانان امروز خیلی جسور و هنجارشکن هستند. بچه ها قوانین و خط قرمزها را رد می کنند و مولف باید در حین خلق آثار برای آن ها به این توجه کند. او ادامه می دهد: شعرهای طنز که در مطبوعات برای کودکان و نوجوانان می بینیم بیشتر طنزهای احتیاط شده هستند که این بیشتر طنز فرمایشی است تا طنز خلاق ادبی و جسورانه. جسارت در آثار وجود ندارد، برای همین ممکن است برای بچه ها جذاب نباشد.
همه چقدر رسمی حرف می زنند!
جمال الدین اکرمی، نویسنده ادبیات کودک و نوجوان می گوید: بعضی وقت ها فکر می کنم روحیه ما خیلی تلخ است. مثلا اگر بخواهیم به رسانه های خودمان توجه کنیم، می بینیم همه چقدر رسمی حرف می زنند. اگر چیزی مثل «کلاه قرمزی» در دل بچه ها جا باز می کند، به خاطر صمیمی بودن ارتباطش با بچه ها است که ما این را در تصویر و متن خیلی کم داریم و به نوعی متکی به جامعه تشریفاتی هستیم و خودمان را با اسامی رسمی صدا می زنیم. در حالی که در اروپا معلم و بچه ها بدون هیچ تشریفاتی هم را به اسم کوچک صدا می زنند. بافت جامعه ما درگیر تشریفات و به همان نسبت از طنز دور است. «کلاه قرمزی» یک طنز تصویری و کلامی است، این ترکیب توامان در ادبیات هم می تواند جا باز کند. این ها نیازمند یک خرد جمعی و نگاه جدی تر است.
آن ها را نمی شناسیم
محمدرضا شمس، دیگر نویسنده کودکان و نوجوانان با بیان این که طنزی که در ادبیات کودک و نوجوان استفاده می شود به مخاطب امروز خیلی کم نزدیک است، می گوید: تکیه کلام ها و زبانی بین بچه های امروز رایج است و به نوعی پشت کلمات شان چیزهایی هست که خودشان با آن ها می خندند، اما ما به عنوان نویسنده آن ها را نمی شناسیم؛ برای همین از زبانی استفاده می کنیم که در زمان خودمان به عنوان طنز رایج بوده است.
او می افزاید: من اگر نویسنده طنز هستم باید با توجه به رفتار، خصوصیات و نیاز کودک امروز بنویسم و طنزی که می نویسم باید طنز امروز باشد. خیلی وقت ها طنزهایی که نوشته و منتشر می شود، طنز امروز نیست؛ طنز دیروز است که به خورد بچه می دهیم، و برای همین است که مخاطب با آن ارتباط برقرار نمی کند.
سخت گیری به طنزنویسان داخلی
در این میان، برخی از نویسندگان ادبیات کودک و نوجوان از آن چه باعث شده تولیدات طنز ادبی کودک و نوجوان در حد انتظار نباشد و به قولی رقابت بیشتر دست خارجی ها باشد می گویند.احمد اکبرپور، نویسنده ادبیات کودک و نوجوان با بیان این که نویسندگان ایرانی کمی دست و پابسته ترند و در کارهای طنز محدودیت های بیشتری دارند می گوید: آن چه من به خاطر دارم این است که رقابت بیشتر دست خارجی هاست. وزارت ارشاد نسبت به طنزنویسان داخلی سخت گیری بیشتری دارد تا طنزنویسان خارجی. حتی خیلی از طنزها توسط خارجی ها نوشته شده و ترجمه آن مجوز گرفته است، اما مجوز این گونه طنزها را به نویسندگان داخلی نمی دهند.
جوک سازی مان خوب است
مصطفی رحماندوست، شاعر و نویسنده کودک و نوجوان که معتقد است ما در جوک سازی خیلی وضع مان خوب است، اما وقتی می خواهیم یک موقعیت طنز، چه از نظر عملی و چه کلامی ایجاد کنیم، دست و پای مان می لرزد می گوید: خارجی ها خیلی بیشتر از ما روی طنز کار کرده اند. هرچند ما طنازهای عجیب و غریبی هستیم و هر بلایی به سرمان می آید زود برایش جوک می سازیم، اما در عین حال طنزها خیلی به ما نمی چسبد و طنز ایرانی خیلی قوی نیست.
تصاویر جنبه تزئینی دارند
همچنین گله از نبود تعامل میان نویسنده و تصویرگر که در نهایت به نبود ارتباط میان متن و تصویر منجر می شود، از مسائل مطرح شده توسط برخی تصویرگران است. این درحالی است که تصاویر و طراحی در جذب کودکان و نوجوانان به کتاب نقش مهمی دارد. تناسب هرچه بیشتر تصویر با متن و کیفیت خوب تصاویر در آثار طنز البته شاید بیشتر هم خودنمایی کند.نظر نویسندگان کودک و نوجوان نیز در این باره از گله تصویرگران دور نیست.محمود برآبادی، نویسنده ادبیات کودک و نوجوان با اشاره به رشد تصویرگری کتاب های کودک بیان می کند: از میان آثاری که در ایران منتشر می شود آن چه به آثار تصویری کودکان مربوط است، رشد قابل ملاحظه ای داشته است که نتیجه اش هم از داوری های بین المللی و جوایزی که این تصاویر دریافت کرده اند، پیداست، اما در تصاویر طنز کتاب های طنز نوجوانان رشد چندانی نداشته ایم. متاسفانه طراحان و تصویرگران طنز که تصاویر طنزآمیزی خلق کنند، خیلی کم داریم و این روزها آن ها به طنز بزرگسال که در روزنامه ها منتشر می شود، تمایل پیدا کرده اند. به همین دلیل است که حالا تصاویر طنزآمیز کتاب های نوجوانان در خدمت متن نوشتاری نیستند و جنبه تزئینی دارند که فرم کاملا تایپ شده را از آن حالت خشک دربیاورند و قدری جلب توجه کنند.
وقتی جانی دپ هیچ ارتباطی با متن نداشت
طاهره ایبد، نویسنده کودکان و نوجوانان نیز می گوید: متاسفانه اتفاقی که در تصویرگری افتاده، گرایش به سمت شیوه های تصویرگری غیرایرانی است؛ به عنوان مثال چند وقت پیش رمانی دیدم که تصویر جانی دپ را روی جلد آن طراحی کرده بودند و این تصویر هیچ ارتباطی با متن داستان نداشت. ظاهرا این گونه تصویرها صرفا ویترینی برای جذب خواننده اند. انگار استقبالی که از کارهای ترجمه می شود، باعث شده تا ناشران در تصویرگری هم به همان سمت رو بیاورند تا بچه ها را جذب کنند، اما وقتی خواننده نتواند ارتباط تصویر و متن را پیدا کند، احساس می کند فریب خورده است. فراگیر شدن این حرکت، به مرور بر دریافت هنری و تربیت ذوق و سلیقه خواننده تاثیر منفی می گذارد. البته در حوزه کودک، تصویرگری هایی داریم که فردیت، خلاقیت و سبک خودِ تصویرگر را می توان در کار دید. این نوع کارها افزون بر لذت متن، لذت خوانش تصویر را هم به همراه دارند.