هویت فردی؛ حلقه گمشده نوجوانان در دنیای امروز

طالبعلی پورشریعه روانشناس بالینی با اشاره به اینکه ویژگی‌های شخصیتی افراد متفاوت است و نوجوانان نیز شخصیت‌های منحصر به فرد خود را دارا هستند، اظهار کرد: باید ویژگی‌های فرزند خود را بشناسید و از مقایسه کردن با همسالان بپرهیزید.

وی با بیان اینکه برخی از نوجوانان در برخی از موارد بیشتر عاطفی و احساسی عمل می‌کنند تا منطقی، تصریح کرد: به همین دلیل نیاز است تا والدین روی رفتار و اعمال آن‌ها نظارت داشته ‌باشند، در مراقبت و توجه به نوجوانان زیاده روی نکنید و متناسب با شناختی که از فرزند خود دارید به او آزادی عمل بدهید.

این روانشناس بالینی خاطرنشان کرد: لازم است تا دوستان فرزند نوجوانتان را بیشتر بشناسید چراکه در این دوران افراد بیشترین الگوبرداری را از همسالان و دوستان نزدیک خود دارند، گاهی دوستان ناباب آسیب‌های فراوانی را برای نوجوان به وجود می‌آورند، دختران حدودا در سن ۱۰ سالگی به بلوغ می‌رسند و در این دوره رشد موهای زائد، تغییر تن صدا، رشد جسمی و اینگونه موارد از جمله تغییراتی هستند که در دوران نوجوانی آن‌ را تجربه می‌کنند و در پسران نیز دوران بلوغ معمولا از سن ۱۱ تا ۱۳ سالگی شروع می‌شود و این دوران همراه با بم شدن صدا، جهش قد، رشد جسمی و جنسی، استقلال طلبی و غیره است.

پورشریعه ادامه داد: بهتر است والدین در این دوران با توجه به تغییرات جسمانی نوجوانان، فرزند خود را درک کنند و آن‌ها را حمایت کنند، تغذیه مناسبی برای فرزند خود فراهم کنند و فضایی آرام و بدون تشنج برای نوجوانان مهیا کنند؛ از تغییرات جسمانی نوجوان آگاه باشند و در مورد آن اطلاعات کسب کرده‌ تا به راحتی بتوانند این دوره را بگذرانند و با این تغییرات کنار بیایند.

وی گفت: این مسئولیت والدین است تا آگاهی‌های لازم و علت‌های رفتار را برای نوجوان خود توضیح دهند، در صورتی که والدین و فرزندان از تغییرات این دوران آگاهی نداشته باشند، نمی‌توانند به راه‌حل مناسب در مواجهه با بحران‌های نوجوانی برسند.

نقش والدین در رابطه با نوجوانان

این روانشناس بالینی افزود: کیفیت حضور والدین در زندگی نوجوانان بر تمام جنبه‌های زندگی آن‌ها تأثیر می‌گذارد، نوجوانی دوران حساسی است که انتخاب‌های مهم زندگی از جمله انتخاب رشته تحصیلی و مسیر زندگی در این دوران شکل می‌گیرد.

پورشریعه با تاکید بر اینکه والدین نقش اساسی در هدایت فرزندان و شکل‌گیری هویت آن‌ها دارند، اظهار کرد: بنابراین اهمیت به کارگیری اصول تربیتی در این دوران بیش از پیش حس می‌شود، نوجوان که از کودکی خود خارج شده به دنبال کسب استقلال و کشف جایگاه و هویت خود می‌گردد، در این میان به دلیل بحران‌هایی که تجربه می‌کند ممکن است در ارتباط با والدین خود که سعی بر کنترل و مراقبت از او دارند دچار مشکل شود، والدین می‌توانند با رفتارها و واکنش‌های صحیح از بروز مشکلات و یا حل آن‌ها جلوگیری کنند.

آنچه که در مورد نوجوان و نوجوانی باید بدانیم

وی ادامه داد: دوره‌ نوجوانی از اهمیت بالایی برخوردار است و درصورتی که والدین فرزندان خود را به خوبی تربیت نکنند، موجب می‌شود تا اثرات آن تا بزرگسالی بر فرزندان باقی بماند و زندگی آن‌ها را با چالش‌های زیادی روبه‌رو کند.

این روانشناس بالینی خاطرنشان کرد: نوجوانان در این سن تمایل دارند تا مطرح شوند، به آن‌ها توجه شود و به استقلال برسند بنابراین اگر والدین دائما خواسته‌های آنان را سرکوب کنند و به آن‌ها توجهی نکنند، باعث می‌شود تا فرزندان به تدریج به این باور برسند که دوست‌داشتنی نیستند و ویژگی‌های منفی در شخصیت آن‌ها شکل بگیرد؛ البته توجه بیش از اندازه هم خوب نیست و والدینی که بیش از حد به فرزند خود توجه می‌کنند و تمام درخواست‌های فرزندشان را فورا برآورده می‌کنند، تدریج با خواسته‌های غیر منطقی آن‌ها مواجه می‌شوند و ممکن است در صورت برآورده نشدن نیازها پرخاشگری کنند.

ارتباط صمیمانه با نوجوان

پورشریعه گفت: در صورتی که والدین بتوانند ارتباط عمیقی با فرزندان خود برقرار کنند و به عبارت دیگر با آن‌ها دوست شوند، بسیاری از چالش‌های بین آن‌ها حل می‌شود و می‌توانند با صحبت کردن مسائلشان را حل کنند، ارتباط مؤثر و صمیمانه باعث می‌شود نوجوان در صورت بروز تعارضات و مشکلات به محیط خانواده پناه ببرد و از آسیب‌های اجتماعی دور بماند.

وی با اشاره به اینکه نوجوانان در این سن به بلوغ می‌رسند و از نظر جنسی دچار تغییراتی می‌شوند، بیان کرد: توصیه می‌شود والدین با روانشناسان متخصص در این زمینه صحبت کرده تا بتوانند فرزند خود را از نظر جنسی به درستی آگاه کنند، البته روش‌های مناسب تربیت جنسی باید از کودکی اعمال شوند.

چالش‌های دوران نوجوانی

این روانشناس بالینی تصریح کرد: نوجوانان در این دوره از نظر جسمانی و روانی تغییراتی می‌کنند و می‌توان گفت این دوره یکی از مهم‌ترین مراحل زندگی هر انسانی است، اگر نوجوان بتواند به خوبی این دوره را بگذراند، در آینده از شخصیت و روحیه‌ قوی برخوردار خواهد شد، در این دوران نوجوانان ممکن است با چالش‌هایی مثل کشمکش میان استقلال و وابستگی، تعارض با والدین در جنبه‌های مختلف، بحران هویت، نیازهای جنسی و چگونگی آن مواجه شوند.

پورشریعه اظهار کرد: بسیاری از والدین با وجود رعایت تمامی نکات فررزند پروری، موفق به برقراری ارتباط مؤثر با نوجوان خود و حل تعارضات موجود نمی‌شوند؛ در این شرایط لزوم مراجعه به مشاوره روانشناسی نوجوان حس می‌شود. روانشناس با ریشه‌یابی و ارائه راهکارهای مؤثر به شما کمک می‌کند.

به فرزند خود فرصت جبران بدهید و او را به خاطر اشتباهاتش سرزنش نکنید

وی با بیان اینکه معمولا نوجوانان در دوران نوجوانی ممکن است خطاهایی داشته باشند اما از این طریق به کسب تجربه و یادگیری می‌پردازند، یادآور شد: اگر والدین نوجوانان اجازه دهند که آن‌ها مسئولیت کار اشتباه خود را بر عهده بگیرند، موجب می‌شود تا بتوانند خطایی که مرتکب شده‌اند را جبران کنند و در زندگی مهارت حل مسئله را بیاموزند اما اگر والدین نظارت بیش از اندازه روی نوجوان خود داشته باشند و به آن‌ها فرصت ندهند که خطای خود را جبران کنند، باعث می‌شود تا فرزندشان در آینده نتواند به خوبی از عهده‌ی اشتباهات خود بربیاید و به چالش کشیده می‌شود بنابراین به والدین توصیه می‌شود که اشتباهات فرزند خود را بپذیرند، آن‌ها را تحقیر نکنند و برای جبران آن به فرزندان خود کمک کنند.

این رواشناس بالینی مرکز مشاوره در ساری ادامه داد: خصوصیات عاطفی کودک با ورود به سن بلوغ و نوجوانی، روح و روانش در کنار تغییرات زیستی و هورمونی، دچار تلاطم گشته، روحیات و عواطف او ویژگی‌های تازه‌ای پیدا می‌کند که بعضی از آن ویژگی‌ها حساسیت است، بطوریکه نوجوان به دلیل این که در دوران بحران به سر می‌برد، از حساسیت خاصی برخوردار است، در برابر هر برخورد ما با او، عکس العمل نشان می‌دهد، گاهی در مقابل انتقادها، داد و فریاد می‌کند، درها را به هم می‌زند و یا اشیاء را پرتاب می‌کند.

پورشریعه به مورد سرگردانی در این سنین اشاره کرد و گفت: یکی دیگر از ویژگی‌های عاطفی این دوران این است که فرد دچار سرگردانی می‌شود چون بین ارزش‌های حاکم در مدرسه، خانواده و اجتماع هماهنگی نمی‌یابد و مشاهده می‌کند که هر یک از آنان، ارزش‌های متفاوتی ارائه می‌دهند بنابراین در این که کدام ارزش را بپذیرد، دچار سرگردانی می‌شود.

وی هیجان‌های درونی را از ویژگی‌های دیگر در سنین نوجوانی برشمرد و تصریح کرد: نوجوان گاه نسبت به بزرگسالان، بی اعتماد و بی اعتناست و گاه با اعتماد که این نوسانات، از هیجانات درونی او سرچشمه می‌گیرد، تنوّع خصلت‌های رفتاری اعمال نوجوان و جوان دارای پختگی نبوده و در حال تغییر و دگرگونی است و دائماً رنگ عوض می‌کند، برای مثال گاهی زرنگ است و گاهی تنبلی می‌کند.

عدم اطمینان به بزرگترها

این رواشناس بالینی مرکز مشاوره در ساری افزود: در مطرح کردن مشکلات عاطفی و رفتاری خود، بنوعی نسبت به بزرگترها، احساس بی اعتمادی می‌کند چراکه می‌ترسد آنچه را او با آن‌ها در میان می‌گذارد با دیگران مطرح کنند و رازش را بر ملا سازند.

پورشریعه به احساس نگرانی در برخورد با واقعیات فرزندان در این سنین اشاره کرد و گفت: او در برخورد با مسائل می‌کوشد از رویارویی با واقعیات بگریزد و این به آن سبب است که دلیل و منطق در او ضعیف است و عقل و برهان، در او تحت الشعاع دیگر خصوصیات (مانند غرور، احساسات و عواطف) وی است، البته این ویژگی در پسرها بیشتر به چشم می‌خورد، همچنین احساس ناکامی و ناتوانی گاهی نوجوان احساس می‌کند آنچه را که از او می‌خواهند، نمی‌تواند انجام دهد؛ این ویژگی در دخترها بیشتر دیده می‌شود چراکه آنان زودتر از پسرها به بلوغ عقلی می‌رسند.

تلاش برای استقلال خود در زمینه‌های عاطفی

وی ادامه داد: کودک در دوران دبستان، هر چه اولیاء مدرسه بگویند می‌پذیرد و آن‌ها را انجام می‌دهد امّا در دوران راهنمایی و متوسطه از دستورات مدرسه، احساس کدورت و تنفّر می کند و گاهی عملی خلاف مقررات انجام می‌دهد؛ چون می‌خواهد ثابت کند که به استقلال رسیده است؛ علاقه به دوستی با همسالان بشر در تمام مراحل زندگی خویش همواره نیازمند دوستی با دیگران است؛ نوجوانان و جوانان نیز در این سن به گروه همسالان، علاقه بیشتری پیدا می‌کنند، با آنان روابطی دوستانه و صمیمانه برقرار می سازند و دوست دارند بیشتر اوقاتشان را با آنان بگذرانند.

روانشناس بالینی مرکز مشاوره در ساری تصریح کرد: گاه، این علاقه و دوستی تا مرحله عشق ورزیدن پیش می‌رود، آن‌ها به همسالان خود پناه می‌برند، چون مشکلاتی مشابه دارند، با یکدیگر انس می‌گیرند و بلکه رفتارشان نیز در یکدیگر تأثیر می‌گذارد.

پورشریعه اظهار کرد: توصیه‌ای که می‌توان در این باره به والدین کرد، این است که نباید احساسات فرد را در این سنین، نسبت به دوستانش لکه‌دار کرد، این که استفاده مثبت از دوستان او در حل مشکلات، کمک بسیار خوبی نیز می‌تواند باشد، امام علی (ع) از چنین روشی برای نجات کودکی که می‌خواست خودش را از پشت بام پرت کند، استفاده کرد و فرمود: بروید یکی از همسالان و همبازی‌های او را بیاورید تا بسوی او باز آید و از پرت شدن نجات یابد.

عدم کنترل رفتار، هنگام خشم

وی خاطرنشان کرد: حساسیت نوجوان و جوان نسبت به مسائل ناخوشایند روح و روانش، باعث خشمگین شدن وی می‌شود، خشم او به‌گونه‌ای است که قادر به کنترل آن نیست، بنابر این اطرافیان باید با آرامش خویش، از خشم او بکاهند تا او بتواند از این بحران خارج شود و این دوران را پشت سر گذارد.

علاقه به محیط مساعد برای رشد ذهنی

روانشناس بالینی مرکز مشاوره در ساری گفت: نوجوان و جوان به دنبال محیطی می‌گردد تا در آن محیط رشد ذهنی یابد و خلاقیت خویش را نشان دهد و رفتارش مورد تأیید قرار گیرد، خصوصیات اجتماعی ویژگی‌های اجتماعی نیز مانند خصوصیات عاطفی در نوجوان و جوان رشد کرده و مراحل تازه ای را ایجاد می‌کند مانند مرحله الگو پذیری و تقلید که غریزه تقلید، یک غریزه نیرومند است که از آغاز دوره کودکی شروع می‌شود و در سنین پنج تا شش سالگی به اوج خود می‌رسد.

پورشریعه ادامه داد: کودک در این سن علاوه بر تقلید خوردن و لباس پوشیدن حالات روانی را نیز تقلید می‌کند برای مثال ترسو بودن یا شجاعت مادر (یا هر کسی که مورد تقلید اوست) در او اثر می‌گذارد، به پدران و مادران باید سفارش کرد که در برابر کودکان مواظب اعمال و حرکات خود باشند، یک آینه تا هنگامی که کسی در مقابلش ایستاده است، تصویر را نشان می‌دهد امّا ذهن انسان قویتر از آینه است و با از بین رفتن فرد، باز هم تصویر او باقی است.

وی با اشاره به اینکه مربیان و والدین در این امر تأثیر بسزائی دارند چراکه این غریزه در دوران نوجوانی نیز به فعالیت خود ادامه می‌دهد، گفت: نوجوان علاوه بر مربیان و والدین خود، به حدّ زیادی به تقلید از همسالان خویش متمایل است، مرحله تقلید در نوجوان از سن دوازده سالگی آغاز می‌شود، او از همکلاسی‌های ویژه (از نظر درسی و اخلاقی مانند شلوغ کردن یا منظم بودن) تقلید می‌کند، این ویژگی بیشتر در پسران به چشم می‌خورد.

روانشناس بالینی مرکز مشاوره در ساری بیان کرد: آنچه که در این مرحله باید به آن توجّه کرد، انواع تقلید است که گاهی کورکورانه و گاهی آگاهانه بوده، در تقلید کورکورانه، مقلّد از هر عمل مضرّ یا غیر مضرّ بطور ناآگاهانه پیروی می‌کند امّا در تقلید آگاهانه شخص مقلّد، نکات مثبت اعمال مقلّد را انتخاب کرده و از آن پیروی می‌کند و اعمال ناشایست را تشخیص داده، کنار گذارده و تقلید نمی‌کند، از این جهت والدین باید نوجوانان و جوانان را آگاه سازند که در مسائل زندگی  بدون تحقیق تقلید نکنند چراکه چنین تقلیدی باعث نابودی می‌شود.

افتخار به شخصیت

پورشریعه گفت: یکی از تمایلات غریزی بشر که در نسل جوان بسیار قوی و نیرومند است این بوده که نوجوان به نوع لباس، نوع آرایش مو و نوع واکنش‌هایش در برخوردها افتخار می‌کند و به اصطلاح در جمع همسالان خود «قیافه» می‌گیرد، او به ابراز شخصیت و خودنمایی می‌پردازد؛ او می‌خواهد بفهماند که من هم بزرگ شده‌ام. در این راستا، والدین با برخورد مناسب و هدایت او در انتخاب لباس‌های مناسب و نوع برخوردهایش ضمن احترام به شخصیت وی، می‌توانند او را در مسیر صحیح هدایت کنند.

وی به آزادی به‌عنوان یکی از تمایلات و خصیصه‌هایی که در این دوران شدّت می‌یابد، اشاره  و تاکید کرد: این میل به صورت آزادی بی حدّ و حصر و بی قید و شرط است، به‌طوریکه مقررات اجتماعی را سد راه ارضاء تمایلات خویش به حساب می‌آورد، از آن جا که آزادی‌های بی قید و شرط موجب انحراف و بروز مشکلات خواهد شد، باید با روش‌های صحیح و با صحبت های دوستانه کنترل شود.

روانشناس بالینی مرکز مشاوره در ساری مرحله اطاعت را از دیگر مسائل در حوزه فرزندان در حال رشد دانست و اظهار کرد: این مرحله از اوّل راهنمایی آغاز می‌شود، این صفت در این سنین بیشتر در میان دختران به چشم می‌خورد، آنان بگونه‌ای مطیع می‌شوند که دیگران تصوّر می‌کنند خجالتی هستند، البتّه در این مواقع باید مراقب بودکه این اطاعت در غیاب ما چگونه است، در این راستا مشاوره‌ نوجوان اهمیت زیادی داشته و مهارت‌هایی مانند نحوه‌ی برقراری ارتباط و شناخت علائق نوجوان را به والدین می‌آموزند و همچنین مشاوره کمک می‌کند تا والدین فرزندان خود را قضاوت نادرست نکنند و از دید آن‌ها به قضایا نگاه کنند.

پورشریعه یادآور شد: طبیعتا انسان‌ها در این دوران دچار اشتباهات و آزمون و خطا می‌شوند و در این شرایط مشاوران به خود نوجوانان نیز کمک می‌کنند تا راه‌های از بین بردن تنش‌های روانی و سازگاری با محیط را بیاموزند.

منبع:ایسنا

مرتبط:چگونه با نوجوان بداخلاق رفتار کنیم؟