قاتل خاموش دیگر به نام «نیترات آب»
وقتی صحبت از آب سالم و با کیفیت می‌شود در نظر اول، آبی را دارای این خصوصیات می‌دانیم که شور و بد مزه و بدبو نباشد و به عقیده خیلی از عوام کلر هم نداشته باشد ولی آلاینده‌هایی نظیر نیترات که کمتر نیز مورد توجه است، تاثیرات منفی و به مراتب خطرناک‌تری بر سلامتی مصرف‌کنندگان دارد.
بسیاری از مردم در خصوص آلاینده‌هایی مانند طعم و بوی نامطبوع، تیرگی و کدورت، ذرات معلق، سختی و سنگینی و رسوب‌گذاری آب عکس‌العمل نشان می‌دهند اما نسبت به آلاینده‌هایی نظیر نیترات که تاثیرات منفی آن بر سلامتی، بیشتر و به مراتب خطرناک‌تر است، بی‌توجه هستند زیرا نیترات در منابع آب به وسیله چشم قابل رویت نیست و مزه آب را نیز تغییر نمی‌دهد.
نیترات در منابع آب زیرزمینی از طریق نفوذ فاضلاب و زه‌آب‌های آلوده افزایش می‌یابد و از مهم‌ترین مشکلات منابع آب آشامیدنی در بسیاری از نقاط دنیا شناخته می‌شود.
نیترات چیست؟
«ناهید غلام نژاد» مدیر محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای یزد در تعریف نیترات می‌گوید: نیترات یکی از محلول‌ترین آنیون‌های معدنی است که در نتیجه اکسیداسیون نیتروژن عنصری حاصل می شود.
وی می‌افزاید: این ترکیب در اثر دفع غیربهداشتی فاضلاب‌های شهری، صنعتی و مصرف سموم و کودهای کشاورزی که دارای نیتروژن آلی هستند، وارد خاک می شود و پس از انحلال در آب به راحتی از لایه‌های مختلف خاک عبورکرده و به منابع آب زیرزمینی راه می‌یابد.
به گفته وی، حداکثر غلظت مجاز نیترات در استانداردهای ایران، اتحادیه اروپا و سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا(EPA)، ۵۰ میلی گرم بر لیتر و حداکثر غلظت مجاز نیترات طبق استاندارد سازمان بهداشت جهانی ۴۵ میلی گرم بر لیتر است.
بیماریهای ناشی از مصرف نیترات
غلام‌نژاد یادآور می‌شود: مطالعات نشان می‌دهد که غلظت های بالاتر از حد مجاز نیترات در آب آشامیدنی باعث بروز بیماری هایی مثل سرطان معده، بزرگ شدن تیروئید و نیز بروز بیماری متهموگلوبینمی در نوزادان کمتر از شش ماه(در اصطلاح عموم کبودی نوزاد) و همچنین افزایش سقط جنین و ناقص الخلقه شدن نوزادان می‌شود.
به گفته وی، نیترات با نوشیدن آب وارد بدن می‌شود، در خون با هموگلوبین ترکیب می‌شود و متهموگلوبینمی ایجاد می‌شود و به این ترتیب توانایی انتقال اکسیژن خون کاهش می‌یابد.
وی ادامه می‌دهد: این بیماری ممکن است بی‌علامت باقی بماند و بر رشد کودک اثر بگذارد و عارضه به سیر پنهانی خود ادامه دهد؛ افزایش نیترات در آب دام‌ها نیز به کاهش زاد و ولد، افزایش مرده‌زایی، وزن کم هنگام تولد، دیر وزن گرفتن یا حتی مرگ آنها می‌انجامد.
این مسئول اضافه می کند: بدیهی است که آلودگی دیگر عوامل زیستی نظیر خاک، گیاهان و سایر جانوران به نیترات نیز می‌تواند به طور غیر مستقیم بر سلامت انسان‌ها مؤثر باشد.
مدیر محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای یزد می‌گوید: تحقیقات میدانی و آزمایشگاهی نشان می‌دهد در مناطقی که دفع فاضلاب‌های انسانی منازل مسکونی و واحدهای صنعتی به صورت سنتی و غیر بهداشتی و از طریق چاه جاذب انجام می‌شود، میزان نیترات موجود در آب افزایش می‌یابد.
به گفته‌ی غلام نژاد، همچنین غلظت نیترات می‌تواند به دلیل نبودن شبکه جمع آوری فاضلاب و ورود پساب های صنعتی و شهری و فعالیت های کشاورزی توام با مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی و حیوانی در زمین‌های کشاورزی، پارک‌ها، چمن زارها و باغات به شدت افزایش یابد.
وی ادامه می‌دهد: از دلایل دیگر ورود نیترات به منابع آب زیرزمینی، شیرآبه زباله‌ها، تخلیه فاضلاب به پوکه قنوات و تخلیه فاضلاب خام توسط تانکرهای حمل فاضلاب در مکان های غیرمجاز است.
وی گفت: از عوامل مهم دیگر، رعایت نکردن حریم کیفی منابع آب و برداشت بی رویه از سفره‌های آب زیرزمینی است، هرگونه بهره‌برداری غیرمجاز از آب زیرزمینی می‌تواند تاثیر مستقیمی بر غلظت نیترات در آبخوان‌های آلوده داشته باشد.
اقدامات شرکت آب منطقه‌ای یزد
مدیر محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه ای یزد اقدامات انجام شده جهت جلوگیری از افزایش نیترات منابع آب زیرزمینی را شامل تهیه نقشه‌های پهنه‌بندی نیترات در سطح استان، شناسایی منابع آبی با نیترات بالا به صورت دوره‌ای، شناسایی واحدهای آلاینده تولیدکننده نیترات، انجام اقدامات قانونی جهت کاهش آلودگی و انجام اقدامات آگاهی رسانی جهت کاهش ورود آلودگی به منابع آب از جمله مشارکت در اجرای طرح داناب، عنوان کرد.
به گفته وی، لایروبی و پاکسازی رودخانه‌های فصلی جهت کاهش ورود نیترات به منابع آب از طریق رودخانه ها، تعریف زون آب شرب در مناطق مختلف استان به منظور جلوگیری از استقرار هرگونه واحد صنعتی، کشاورزی، خدماتی و دامپروری در محدوده چاه‌های آب شرب، مصوب کردن جلوگیری از استقرار گلخانه در حریم کیفی چاه‌ها و زون‌های آب شرب، انجام اقدامات سازمانی و فراسازمانی در راستای ساماندهی محل‌های دفن زباله، کشتارگاه‌ها، واحدهای دامداری، تانکرهای حمل فاضلاب، توسعه‌ی کشت‌های گلخانه‌ای مدرن از قبیل هیدروپونیک به منظور کاهش زه آب کشاورزی و در نتیجه کاهش آلودگی گلخانه‌ای و اجرای تصفیه‌خانه‌های فاضلاب شهری و روستایی در مناطق مختلف استان که نقش بسیار مهمی جهت کاهش نیترات منابع آب زیرزمینی را دارند، از دیگر اقدامات انجام شده است.
وی تاکید کرد: معرفی پهنه‌هایی جهت استقرار واحدهای آلاینده در محل‌های مناسب و ممنوعیت نصب آب شیرین‌کن‌های کشاورزی و صنعتی در استان نیز در دستور کار قرار دارد.
حذف نیترات از منابع آب
«سیده حمیده میرجلیلی» کارشناس محیط زیست و کیفیت مناب آب شرکت آب منطقه ای یزد هم می‌گوید: از آن جایی که نیترات در آب به صورت محلول وجود دارد، روش‌های معمول تصفیه آب قادر به حذف آن نیست.
وی می‌افزاید: از این رو جهت حذف نیترات نیاز به روش‌های تصفیه پیشرفته‌ای است که قادر به کاهش آلاینده‌های محلول در آب هستند که این روش‌ها بسیار پرهزینه است.
میرجلیلی ادامه داد: از سوی دیگر در شهرهایی که دفع نادرست فاضلاب از طریق چاه‌های جذبی انجام می شود و استفاده بی‌رویه و نادرست از کودهای کشاورزی با رشد جمعیت همچنان ادامه دارد، مشکل تولید پیوسته نیترات و اثرات تجمعی انتشار آن به آب‌های زیرزمینی را سبب می‌شود بنابراین بهترین و موثرترین راهکار، پیشگیری از ورود نیترات به منابع آب زیرزمینی است.
به گزارش ایسنا و به نقل از روابط عمومی آب منطقه‌ای یزد، این کارشناس محیط زیست راهکار و پیشنهاد خود در این زمینه را جلوگیری از ورود نیترات به منابع آب زیرزمینی، رعایت حریم کیفی، استفاده حداقلی از کودهای شیمیایی و آلی و استفاده از کودهای بی خطر و روش های بیولوژیک کنترل آفات، تصفیه‌ی فاضلاب شهری و صنایع قبل از رها شدن به محیط‌های پذیرنده مثل رودخانه، چاه،چشمه و قنات و پایش پیوسته منابع آب زیرزمینی اعلام کرد.
منبع: ایسنا
