همه چیز درباره شب میلاد خورشید
در فرهنگ ایرانیان، شب یلدا سرآغاز زایش دوباره خورشید و نویددهنده انقلاب فصول است، ایرانیان باستان باور داشتند فردای طولانی‌ترین شب سال تابش نور ایزدی افزون شده و روزها بلندتر می‌شود.
شب چله از آیین‌های کهن است که ریشه در فرهنگ ایرانی دارد، ایرانیان از دوران باستان این شب را جشن می‌گرفتند و زایش مهر یا خورشید را گرامی می‌داشتند و سفره‌هایی چون سفره نوروز برای این شب پهن می‌کردند.
پس از گذشت سالیان دراز برپایی این سنت دیرینه همچنان میان ایرانیان رواج دارد و تمام اقوام ایرانی بدان پایبندند، اگرچه بررسی آداب و رسوم کهن ایرانی نشان می‌دهد آیین‌های این شب دستخوش تغییراتی شده اما تمام ایرانیان همچنان رسوم این شب را به جا می‌آورند و به حفظ آن علاقمندند.
کارشناس مردم‌شناسی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان در نشست «بررسی آیین‌های زمستانی در فرهنگ ایرانی» برگزار شد، با اشاره به اینکه بعضی از آیین‌های مرسوم مربوط به ایران باستان هستند، گفت: آیین باستانی یلدا، جشن مهرگان و … از جمله مراسمی هستند که در کنار مراسم های ماه‌های قمری برگزار می‌شوند.
فریبا نعمتی ادامه داد: از لحاظ مردم‌شناسی شب یلدا به عنوان طولانی‌ترین شب سال و آخرین شب پاییز تاریکی و اهریمن را تداعی می‌کند و ایرانی‌ها برای اینکه تاریکی این شب را احساس نکنند دور هم جمع می‌شدند تا به تاریکی اهریمن غلبه کنند.
وی توضیح داد: یلدا شب میلاد خورشید است چراکه از نخستین روز دی‌ماه تابش خورشید بیشتر و روزها طولانی‌تر می‌شود همچنین اهورا بر اهریمن چیره شده و مردم برای بیرون آمدن از ظلمت و تاریکی جشن می‌گرفتند.
نعمتی با بیان اینکه ایرانی‌ها در این شب شعر می‌خواندند، داستان تعریف می‌کردند و فال می‌گرفتند، گفت: افراد آنچه در حافظه‌شان بود برای هم نقل می‌کردند و شعر و داستان را از روی کتاب می‌خواندند تا طولانی بودن آخرین شب پاییز را احساس نکنند.
وی اضافه کرد: شب‌چره شب یلدای هر منطقه با توجه به اقلیم‌های متفاوت و اقوام مختلف فرق داشت و خانواده‌ها تنقلات را روی کرسی می‌چیدند و مراسم را دور آن برگزار می‌کردند؛ به عنوان مثال در همدان با توجه به اقلیم و آب و هوای سرد از محصولات کشاورزی بومی منطقه مانند کشمش، مویز، سنجد، گردو، کدو حلوایی و گندم و عدس بو داده استفاده می‌کردند.
نعمتی شرح داد: همدلی و همراهی اعضای خانواده مهمترین عامل برگزاری شب یلداست که ثمره آن محبت و دوستی است همچنین این آیین کارکرد تربیتی فرهنگی دارد و عزت و احترام به بزرگترها را آموزش می‌دهد.
وی ادامه داد: در روزگار گذشته مردم مانند امروز دل‌مشغولی نداشتند و با هم‌نشینی مشکلات خود را حل می‌کردند؛ مثلاً در شب یلدا علاوه بر افراد فامیل، همسایه‌ها نیز با هم همراه می‌شدند و مانند یک خانواده بزرگ دور هم جمع می‌شدند.
نعمتی با بیان اینکه امروزه نیز برگزاری آیینی مانند یلدا بهانه‌ای برای با هم بودن است، گفت: در گذشته تفأل یکی از سرگرمی‌های رایج شب یلدا بود و به عنوان مثال افراد دور هم فال مهره، فال سوزن و فال حافظ می‌گرفتند.
وی مطرح کرد: امروزه سلایق متفاوت تداخل فرهنگی بین اقوام را به وجود آورده و رسانه جایگاه مهمی در این امر دارد اما همچنان مردم برخی از آداب شب یلدا را به جا می‌آورند و شب نشینی را برگزار کرده و تفأل نیز مرسوم است.
کارشناس مردم‌شناسی اداره‌کل میراث فرهنگی استان همدان درباره تأثیر عواملی مانند کرونا در عدم برگزاری آیین شب یلدا و احتمال فراموش شدن آن بین ایرانی‌ها گفت: فرهنگ و آداب و رسوم به سادگی منسوخ یا کمرنگ نمی‌شوند و قطعاً با شیوع کرونا از بین نخواهد رفت.
نعمتی بیان کرد: از دهه ۴۰ هجری شمسی به بعد مراسم و آیین‌های ایرانی کمرنگ‌تر شد و یکی از دلایل آن مهاجرت روستائیان به شهرها بود چراکه آیین‌ها در مناطق روستایی پررنگ‌تر هستند و بیشتر حفظ می‌شوند.
وی با اشاره به اینکه سازمان میراث فرهنگی و رسانه‌ها نقش مهمی در آموزش و ماندگاری آیین‌ها و انتقال به نسل آینده دارند، اظهار کرد: اگر در انتقال مراسم نیاکان خود به آیندگان کوتاهی کنیم به آن‌ها خیانت کرده‌ایم.
نعمتی با اشاره به اینکه در ایران باستان به ازای هر روز یک جشن و آیین داشته‌ایم، مطرح کرد: خانواده و مدرسه نیز نقش مهمی در یادگیری آیین‌ها به بچه‌ها دارند و اگر این اتفاق نیفتد و کودکان با فرهنگ چند هزار ساله خود آشنا نشوند به آداب و رسوم بیگانه جذب خواهند شد.
استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی‌سینا نیز خاطرنشان کرد: یلدا از نظر واژه‌شناسی برگرفته از واژه سریانی و به معنای زایش است و ایرانیان باستان آن را به عنوان شبی مقدس می‌دانستند.
دکتر فاطمه بابایی‌سرور با بیان اینکه به طور رسمی از سال ۵۰۲ قبل از میلاد و در زمان داریوش اول در فرهنگ اوستایی این شب را جشن می‌گرفتند که با شروع فصل سرما همراه بوده است، توضیح داد: یکی از معانی مهم شب یلدا پیروزی اورمزد بر اهریمن بود همچنین یلدا شب میلاد خدای خورشید، عدالت، پیمان و جنگ است و در این شب یکی از ایزدان به نام میترا به جهان بازمی‌گردد.
وی اظهار کرد: با وجود تغییر سبک زندگی هنوز هم به بسیاری از آیین‌های باستانی مانند یلدا باور داریم و آن‌ها را برگزار می‌کنیم و با توجه به اینکه طولانی‌ترین شب سال است و تاریکی را دوست نداریم اما وجهه مثبت آن را درنظر می‌گیریم که با طلوع خورشید روز طولانی‌تر می‌شود.
بابایی‌سرور با اشاره به اینکه برخی معتقدند یلدا شب ولادت یک پیامبر است، شرح داد: دو میوه بارز در شب یلدا وجود دارد یکی هندوانه که نماد سلامتی است و دیگری انار که در نمادشناسی نماد زایش است.
وی با بیان اینکه در یلداهای گذشته قصه‌گویی، شاهنامه‌خوانی و مولوی‌خوانی انجام می‌شد که متأسفانه از بین رفته است و پس از اسلام در قالب قصص قرآن تغییر کرد، یادآور شد: در گذشته قسمت شاخصی از ادبیات فارسی، ادبیات فولکلوریک بود که مکتوب نبود و به صورت سینه به سینه نقل می‌شد که بسیار دوست‌داشتنی و محبوب و در شب یلدا بین اقوام ایرانی مرسوم بود.
وی با بیان اینکه فالگیری و استخاره از سنت‌های رایج در این شب بود، توضیح داد: فال گرفتن ابعاد مختلفی دارد که تفأل شاهنامه از نمونه‌های شاخص آن بوده که امروزه وجود ندارد و تنها فال بر دیوان حافظ رایج است که به علت تداخل فرهنگی ایرانی- اسلامی است.
بابایی‌سرور افزود: به عبارت دیگر سنت فال گرفتن را با حافظ تلفیق کردیم و معتقدیم حافظ، حافظِ قرآن است و بررسی ادبیات فارسی نشان می‌دهد سه شاعری که حافظ قرآن هستند از نظر فحوای اشعار با بقیه شاعران متفاوت‌اند.
وی درباره درست بودن تفأل بر دیوان حافظ مطرح کرد: انسان‌ها از طریق دل و احساس خود با کائنات ارتباط برقرار می‌کنند که در مورد فال گرفتن نیز صدق می‌کند بنابراین اگر کسی به فال گرفتن عقیده داشته باشد درست است.
بابایی‌سرور با بیان اینکه حافظ ملقب به لسان‌الغیب است و خود او اذعان می‌کند مشمول کراماتی شده که مردم عادی از آن خبر ندارند و در حقیقت ادراک و شعور حافظ از نادانسته‌های مردم زیاد است، گفت: نخستین کسی که به تفأل به دیوان حافظ اشاره می‌کند ابوبکر تهرانی است که ۷۵ سال پس از مرگ این شاعر بزرگ ایرانی ادعای فال گرفتن از دیوان وی را مطرح می‌کند.
عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا با اشاره به اینکه ایرانیان ذوق افسانه‌سازی دارند و این ذوق باعث شده داستان‌هایی در مورد درگذشت و خاکسپاری حافظ یا شاخه نبات در شعر وی ساخته شود، ادامه داد: حافظ درس خوانده در مکتب قرآن و اسلام بود و بسیاری از داستان‌هایی که در مورد او گفته شده درست نیست، این شاعر علوم، بلاغت عربی را درک و بسیاری از دیوان شاعران عرب را مطالعه کرده بود.
وی با اشاره به اینکه بسیاری از غزلیات حافظ پاسخ به غزلیات سنایی است، گفت: تفأل زدن بر دیوان حافظ را نه می‌توان صددرصد تأیید کرد و نه رد، فال گرفتن به علت علاقه به آگاهی از اتفاقات آینده است، در صورتی که ما اجازه دخل و تصرف در آینده را نداریم.
این مدرس دانشگاه اظهار کرد: بسیاری از مردم اشعار حافظ را اشتباه می‌خوانند و متأسفانه این اتفاق در انجمن‌های ادبی هم رخ می‌دهد و مردم آنچه دوست دارند را از غزلیات حافظ برداشت می‌کنند، با این وجود اتفاق خوبی است که حتی به خاطر آینده‌مان کتاب حافظ را باز کنیم.
بابایی‌سرور در پایان یادآور شد: بیشترین کتابی که ایرانیان می‌خوانند و در اکثر خانه‌ها وجود دارد، دیوان حافظ است و کمترین فهم هم متعلق به همین کتاب است، متأسفانه مردم درک درستی از حافظ‌خوانی ندارند اما امیدواریم التذاذ شعر شامل حال آن‌ها شود.
منبع:ایسنا
مرتبط:
یلدا ایرانی با توریست‌های خارجی
