چالش های پیرشدن جمعیت برای چین

 پیری جمعیت در چین تا حدودی به دلیل میراث سیاست تک فرزندی است بزرگترین آزمایش مهندسی اجتماعی در تاریخ، سیاستی که در طول ۴۰ سال گذشته اجرا شد تا شمار فقرا کاهش یافته و همزمان از زاد و ولدهای بی رویه جلوگیری شود.

با این وصف به دلیل رشد اقتصادی سریع چین، پکن از ۱۳۹۵ شمسی به والدین اجازه داشتن دو فرزند را داد. دو سال بعد از این تاریخ بتدریج برنامه “تنظیم خانواده” اشکال جدی تری بخود گرفت و بسیاری از خانواده ها مایل به داشتن دو فرزند بودند با این وصف افزایش جمعیت آنطور که براورد می شد ادامه نیافت و بسیاری به دلیل سختی معیشت و زندگی از داشتن فرزند دوم خودداری کردند.

آمارهای آکادمی علوم اجتماعی چین نشان می دهد تا سال ۲۰۵۰، ۳۳۰ میلیون نفر از مردم چین بیش از ۶۵ سال سن خواهند داشت شاید این برای برخی از کسب و کارها خبر خوبی باشد اما خبری ناخوشایند برای چشم انداز دومین اقتصاد بزرگ جهان و کسانی است که به آن اعتماد می کنند.

«استوارت لکی» رئیس شرکت استرلینگ فاینانس، یک شرکت مشاوره صندوق بازنشستگی مستقر در هنگ کنگ، که به دولت چین مشاوره داده است، می گوید: “پیر شدن جمعیت مسئله شماره ۱ اقتصاد در حال پیشرفت چین است”.

بر اساس مطالعه آکادمی علوم اجتماعی چین که در سال جاری منتشر شد، در صورت ادامه روند فعلی، جمعیت چین قبل از ورود به مرحله “توقف ” در سال ۲۰۲۹ به ۱.۴۴ میلیارد میلیارد نفر می رسد در این گزارش آمده است که از آن زمان به بعد این کشور وارد “دوره رشد منفی جمعیت” خواهد شد. از آن پس روند نزولی جمعیت شروع می شود و بتدریج به سال های ۱۹۹۰ بازمی گردند.

اما تعداد افراد کمتر به معنای مصرف داخلی کمتر است و در نتیجه سرعت رشد اقتصادی نیز به سرعت کاهش می یابد. نسبت جوان و پیر با افزایش سالخوردگان به طور چشمگیری بی تعادل خواهد شد و فشار بی سابقه ای بر پیوندهای ساختار جمعیتی جامعه وارد خواهد آمد.

چالش بزرگ ولی اینجاست که چین، قدرت اقتصادی خارق العاده ای که بر مبنای تولید با فشار زیاد شکل گرفته است هیچ شبکه ایمنی اجتماعی برای محافظت از سالمندان ندارد در واقع همه علائم نشان می دهد که این کشور قبل از ثروتمند شدن پیر خواهد شد و تأثیرات منفی آن نیز در حال حاضر احساس می شود.

امروزه بسیاری از سالمندان در چین بدون کسب سرمایه لازم برای تأمین حقوق بازنشستگی، مراقبت های بهداشتی و سبک زندگی خود به سن بازنشستگی می رسند. طبق مطالعات ۱۳۹۳ شمسی دانشگاه پکن، تنها سه درصد از پاسخ دهندگان مستمری بازرگانی و دو درصد مستمری شغلی خصوصی صادر شده توسط کارفرمای خصوصی داشته اند در عوض، هزینه مراقبت از سالمندان بر عهده خانواده ها و دولت است که این فشار ناشی از هزینه ها بتدریج به اقشار دیگر جامعه و نسل های بعدی منتقل می شود.

پس از سال ها رشد کنترل نشده جمعیت تحت مدیریت مائوئیست، دولت چین سعی در کاهش رشد جمعیت داشت، زیرا این امر به عنوان یک مانع بزرگ در رشد اقتصادی تلقی می شد این دلیل اصلی اجرای سیاست موسوم به “تک فرزندی” در سال ۱۹۷۹ میلادی بود این سیاست در کاهش نرخ باروری چین از حدود ۵ کودک برای هر زن در دهه ۱۹۷۰ به حدود ۱.۶ فرزند در سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ رسید و البته سیاستی موفقیت آمیز بود. با این حال، این کاهش سریع در نرخ باروری، همراه با افزایش چشمگیر امید به زندگی، باعث تغییر شدید هرم جمعیت شد.

حالا پیش بینی می شود سهم جمعیت بالای ۶۰ سال از ۱۷.۴ درصد در سال ۲۰۲۰ به ۳۰ درصد در سال ۲۰۴۰ افزایش خواهد یافت در حالی که نرخ باروری همچنان پایین است. این روند نشان می دهد که کشور بتدریج پیرتر می شود و بیانگر رابطه افراد در سن بازنشستگی با جمعیت سن کار است و به این معنا در چند دهه آینده جمعیت پیر و سالمند برای چین هزینه بر است و نیروی کار نیز سالمندتر شده است.

در حقیقت چین قبل از ثروتمند شدن در حال پیر شدن است این یک قلمرو تاریک جمعیتی در افق اقتصادی-و اجتماعی کشور است. در طی ۲۰ سال آینده جمعیت سالمندان می تواند نزدیک به دو برابر شود تا سال ۲۰۵۰، ۳۳۰ میلیون نفر در چین بالای ۶۵ سال خواهند داشت این بدان معنا است که فقط دو بزرگسال شاغل در خانوار وجود خواهند داشت که آنها نیز مسئول حمایت از یک شهروند مسن خواهند بود لذا یک زوج جوان شاغل باید از چهار پدر و مادر مسن حمایت کنند و این فشار بی سابقه ای بر پیوندهای خانوادگی که جامعه را به هم نزدیک می کند، وارد می کند.

**چه باید کرد؟

سه ابتکار عمل در این زمینه از سوی کارشناسان برای چین مطرح شده است. اول افزایش سن بازنشستگی، این سن اکنون ۶۰ سال برای مردان و ۵۰ تا ۵۵ سال برای زنان است که خود یک موضوع بحث انگیز در کشور به حساب می آید.

پیشنهاد ابتکاری این است که چون مردم عمر طولانی تر دارند، از آنها خواسته شود تا سال های بیشتری کار کنند و به این طریق هم رضایت شخصی پیدا کرده و هم به جامعه و خانوارها کمک کنند.

دوم، تشویق بازار برای توسعه خدمات نوآورانه – ایجاد انگیزه های منفعت بار برای ارائه خدمات کیفی مراقبت از سالمندان و سوم بکارگیری فناوری های رباتیک و مخابراتی برای ارائه مراقبت های جزئی از اقشار سالمند. برای اینکه آنها بتوانند از خود مراقبت کند.

آنچه مسلم است اینکه چین برنامه دارد تا به یک کشور کاملاً پیشرفته و مدرن تبدیل شود اما در این مسیر جمعیت سالخورده این کشور می تواند مشکل اقتصادی شماره ۱ آن باشد.

طبق داده های رسمی سال ۱۳۹۷ شمسی، افراد ۶۵ سال به بالا حدود ۱۱.۹ درصد از کل جمعیت را تشکیل می دهند، اما به دلیل کاهش تدریجی جمعیت متناسب با افراد بالای ۶۵ سال، “طی دهه های آینده شمار آنان” به سرعت افزایش می یابد “.

«یوان شین» استاد مطالعات جمعیت در دانشگاه «نانکای» در جنوب شرق چین گفت: کاهش کلی جمعیت همراه با پیر شدن جمعیت می تواند منجر به کاهش میلیون ها نفر از گروه سنی شغلی ۱۵ تا ۵۹ ساله ها باشد و تا سال ۲۰۵۰ شمار این گروه سنی از نزدیک به ۹۰۰ میلیون نفر در حال حاضر به مراتب کمتر خواهد بود و نزدیک به ۲۲ درصد کاهش خواهد یافت.

این کارشناسی چینی می گوید که تغییرات در ساختارهای اقتصادی منجر به کمبود نیروی کار در شرایط فعلی نمی شود و برای این امر پیشنهاد می کند که سن بازنشستگی از ۶۰ به ۶۵ سال افزایش یابد که با این حساب شمار نیروی کار را حدود ۱۰۰ میلیون نفر افزایش خواهد داد.

یوان افزود: مزیت نیروی کار گسترده و ارزان که در چهار دهه گذشته نقش بسیار مهمی در توسعه سریع اقتصادی چین داشت، دیگر جوابگو نیست و چین نباید به رشد خود بر صنایع پر کار متمرکز باشد. پکن باید بر تحقیق و توسعه علمی و فناوری تمرکز کرده و برای جبران کاهش نیروی کار، به دنبال بهبود کیفی نیروی کار باشد.

“کتاب سبز جمعیت و کار”، که توسط آکادمی علوم اجتماعی چین در ابتدای سال جاری منتشر شد نشان می دهد که جمعیت چین در سال ۲۰۲۹ میلادی به یک میلیارد و ۴۴۰ میلیون نفر خواهد رسید و پس از آن بتدریج کاهش خواهد یافت پیش بینی این است که در سال ۲۰۲۵ جمعیت حدود ۱.۳۶ میلیارد نفر باشد و در سال ۲۰۶۵ به حدود ۱.۲ میلیارد نفر تقلیل یابد که مشابه سال ۱۹۹۶ میلادی خواهد بود.

با توجه به اظهارات کارشناسان چینی معضلاتی چون هزینه بالا برای تولید و اقتصاد، مراقبت های بهداشتی، کاهش نیروی کار جوان، فشار بر روی کارگران و خانوارها، افزایش هزینه های دولت برای سالمندان به دلیل پیرشدن فزاینده جمعیت و دهها چالش دیگر کماکان بزرگترین تهدیدها برای قدرت اقتصادی دوم دنیا خواهد بود که به دنبال ایجاد جامعه مرفه در یک دهه آینده است.

منبع:ایرنا