معرفی کتاب انسان در جستجوی معنا

چند سال پیش یک نظرخواهی عمومی در فرانسه صورت گرفت و نتیجه نشان داد ۸۹% از شرکت‌کنندگان معتقدند انسان «چیزی» لازم دارد که بخاطر آن زندگی کند و ۶۱% درصد تاکید کردند کسی یا چیزی در زندگی آن‌ها هست که حاضرند به خاطرش بمیرند. دکتر ویکتور فرانکل بعد از مشاهده‌ی این نتیجه، نظرخواهی مشابهی را در دفترش و میان مراجعانش انجام داد و دوباره به همان نتایج دست یافت. کتاب انسان در جستجوی معنا داستان زندگی دکتر ویکتور فرانکل برای پیداکردن این معنا در زندگی بود.

کتاب انسان در جستجوی معنا به قلم ویکتور فرانکل از جمله آثار درخشان و مشهور امریکایی است که بعد از گذشت سال‌ها هنوز جذابیت بسیاری دارد. این کتاب گزارشی از تجربیات شخصی فرانکل است، تجربیاتی که میلیون‌ها زندانی را در طول سال‌ها به طور مکرر عذاب داده است.

با وجود این‌که قسمت اول کتاب انسان در جستجوی معنا (Man’s search for meaning) ناخوشایند است و از مشقت‌ها و رنج‌ها سخن می‌گوید، اما دلایل زیادی برای مهم بودن این قصه وجود دارد. داستان درباره جان به در بردن است؛ درباره سرچشمه قدرتی که موجب زنده ماندن فرانکل بعد از گذراندن سختی‌های بسیار شد. فرانکل با تجربه تکرار نشدنی خود از زندگی سخت در اردوگاه کار اجباری، پس از پایان جنگ و رهایی، شاهکار خود به نام انسان در پی معنی را به نگارش درآورد و مکتب تازه‌ای در روانشناسی به عنوان معنی درمانی یا لوگوتراپی را خلق کرد که ثمره‌ی تجربه‌های ناخوش‌آیند او در سال‌های اسارت و زندانی بودنش در اردوگاه‌های کار اجباری است. این نظریه در میان روانشناسان و روان درمانگران طرفداران زیادی دارد.

این کتاب، یکی از مهم‌ترین آثار عصر ماست. معمولاً اگر کتابی دارای تنها یک رویکرد و یک فکر باشد و با این حال چنان قدرتی داشته باشد که بتواند زندگی کسی را تغییر دهد، همین کافی است و باید آن را خواند.

باید گفت که این داستان درباره‌ی وحشتی بزرگ و هولناک است که تاکنون به‌ قدر کافی درباره‌اش صحبت نشده (هر چند که عده‌ی کمی باورش کرده‌اند). بلکه در خصوص انبوهی از شکنجه‌های کوچک است. به عبارت دیگر، فرانکل می‌خواهد به این سؤال پاسخ دهد: بازتاب زندگی روزمره در یک اردوگاه کار اجباری، در ذهن یک زندانی عادی به چه صورت است؟

ویکتور فرانکل (Viktor Frankl) که در طول سه سال، به دلیل یهودی بودن در اردوگاه‌های کار اجباری آلمان نازی، اسیر و زندانی بود، به بررسی اهمیت جستجوی مفهوم زندگی در شرایط مختلف پرداخته است. وی به عنوان یک روانشناس اگزیستانسیالیست، اهمیت معنای زندگی را در پرتنش‌ترین شرایط ممکن بررسی می‌کند. هم‌چنین او در این کتاب دیدگاه جدیدش را در روانشناسی (لوگوتراپی یا معنا درمانی) بیان می‌کند.

فرانکل بنیان‌گذار لوگوتراپی، روانشناس و عصب‌شناس اتریشی، دارای مدرک دکترای اعصاب و روان از دانشگاه وین و نیز دارای دکترای افتخاری از ۱۲۰ کشور دنیا است. وی در جنگ جهانی دوم همسر باردارش، والدین و برادرش را از دست داد و در چهار اردوگاه مختلف منجمله آشویتس اسیر بوده است.

ویکتور فرانکل بر مبنای تجربه‌های شخصی و بیماران فراوان خود، عقیده دارد که شما نمی‌توانید از رنج و عذاب دوری کنید اما می‌توانید طرز برخورد با آن را خودتان انتخاب کنید. او، در زمان ورود خود به اردوگاه کار اجباری آلمان در جنگ جهانی دوم در جیب لباس یک زندانی کشته شده کاغذی پیدا کرد که روی آن نوشته شده بود: «خدایت را با تمام قلبت، با تمام روحت و با تمام قدرتت دوست بدار». لباسی که مجبور شد از آن استفاده کند. تفسیر ویکتور فرانکل از آن جمله این بود که پاسخ مثبت به زندگی، علی‌رغم هر چه با آن روبه‌رو می‌شویم، خواه رنج و خواه مرگ، یک فرمان است. چرا که در ناپیمودنی‌ترین راه‌ها و در ناامید کننده‌ترین لحظات و وضعیت‌هاست که می‌توان بزرگ‌ترین معنا را پیدا کرد. او مفهوم حضور خود را در آن جهنم و اردوگاه عذاب‌آور دریافت و بخاطر آن تمام بیماری، خستگی، گرسنگی، تشنگی، فشار روانی و شکنجه‌های بدنی و… را تحمل کرد.

در اردوگاهی که فرانکل اسیر بود به طور معمول از هر ۲۸ نفر یک نفر زنده می‌ماند و مابقی یا کشته می‌شدند و یا خودکشی می‌کردند. او بعد از بررسی‌های فراوان متوجه شد که کسانی که زنده می‌مانند لزوما قبل از اسیر شدن‌شان سالم‌ترین، قوی‌ترین، باهوش‌ترین، ثروتمندترین و… نبوده‌اند. آن‌ها کسانی بوده‌اند که برای زندگی خود معنایی دارند و به امید تحقق آن معنی و هدف بعد از پایان جنگ زنده مانده‌اند. این معنی می‌تواند کشف اعضای خانواده، ساختن کشور و یا هر چیز دیگری باشد.

دنبال چیزهایی تنها برای منافع شخصی و احتیاجات سطح پایین رفتن و در کل نبود معنا در زندگی اشخاص، نوعی بیماری روانی است. نظریه معنی درمانی به نیاز مکرر انسان به جستجو، نه برای خویشتن بلکه برای معنایی که به هستی ما منظوری ببخشد، مرتبط است. طبق این نظریه هرچه بیشتر بتوانیم از خود بالاتر برویم و برای چیزی یا کسی از خودگذشتگی کنیم، انسان‌تر می‌شویم. این معیار نهایی رشد و پرورش شخصیت سالم و برین است.

  • نویسنده: ویکتور فرانکل
  • ناشر: جامی
  • مترجم: امیر لاهوتی
  • گروه سنی: ۱۲ سال به بالا, گروه سنی د, کتاب ۱۰ – ۱۲ سال, کتاب ۱۳ سال به بالا

انسان در جستجوی معنا

درباره ی نویسنده کتاب انسان در جستجوی معنا:

ویکتور فرانکل استاد عصب شناسی و روان‌پزشکی دانشگاه وین است. او که از نجات‌یافتگان واقعه‌ی هولوکاست است، از آغاز کارش در دانشگاه به دنبال تعریف انسان از معنای زندگی و حیات بوده است. او معتقد است که انسان‌ها باید تحت هر شرایطی برای زندگی‌شان معنایی وجود داشته باشد، حتی اگر در بدترین وضعیت قابل تصور و آخرین لحظه‌های حیات باشند. ویکتور فرانکل در معنا درمانی، هسته‌ی مرکزی اگزیستانسیالیسم را مورد بررسی قرار داده است و در برابر این پدیده می‌گوید:« اگر زندگی کردن رنج بردن است، پس برای زنده ماندن باید ناگزیر معنایی در رنج بردن یافت.»

ویکتور فرانکل را می‌توان پدیدآورنده‌ی لوگوتراپی (معنادرمانی) دانست. لوگرتراپی یا معنادرمانی را یافتن ریشه‌های معنای زندگی هر فردی، به شکل انگاره‌ای استوار از معنا و مسئولیت می‌دانند. الگویی که معنا و مسئولیت و رسالت فرد در زندگی با آن مشخص می‌شود. فرانکل بعد از مدتی مخالف سر سرسخت روان‌درمانی شد به همین دلیل تحقیقاتش را درباره‌ی معنادرمانی بیشتر کرد. او معتقد بود:«رفتار درمان‌گران باعث می‌شود آدم‌ها مانند حیوانات و به صورت ماشین فیزیولوژیک تحلیل می‌کند، اما در لوگوتراپی به بُعد معنوی انسان‌ها اهمیت داده می‌شود.»

فرانکل  تاکنون بیش از سی عنوان کتاب درباره معناگرایی و معنا درمانی نوشته است، اما متاسفانه فقط هشت‌ کتاب از فرانکل از آلمانی  به زبان انگلیسی برگرداننده شده‌اند. او در سال ۱۹۵۹ کتاب انسان در جست‌وجوی معنی را نوشت، این کتاب روایت تجربه‌ی او از دوران کارش در اردوگاه کار اجباری آلمان نازی است. او در این کتاب توضیح می‌دهد که چگونه در چنین شرایطی، اهمیت معنای زندگی در سخت‌ترین شرایط را درک کرد.

ویکتور فرانکل در سال ۱۹۲۱ با زیگموند فروید، فیلسوف مشهور اتریشی دیدار کرد و برای مدتی شاگرد او بود، اما بعد از گذشت چند سال‌ نظریاتش از نظریه فروید فاصله گرفت. ویکتور فرانکل در دوم سپتامبر ۱۹۹۷ در شهر وین اتریش درگذشت.

در ستایش کتاب انسان در جستجوی معنا:

– اگر شما امسال تنها یک کتاب بخوانید، کتاب دکتر فرانکل باید همان کتاب باشد. (لس‌آنجلس تایمز)

– ویکتور فرانکل… یکی از قهرمانان اخلاقی قرن بیستم است. بینش‌های او درباره‌ی آزادی و حیثیت بشر و جستجوی او برای معنا عمیقاً جنبه‌ی انسانی دارد که می‌تواند زندگی‌ها را دگرگون کند. (خاخام ارشد دکتر جاناتان ساکس)

– ویکتور فرانکل می‌گوید شرارت و انزجار نمی‌تواند ما را کاملاً از بین ببرد… این کتابِ به غایت حساس، سرودی است برای سیمرغِ درون هر یک از ما که برمی‌خیزد و قبل از گریز، زندگی را انتخاب می‌کند. (برایان کینون، مؤلف کتاب یک زیربنای شرارت)

– این یکی از قابل‌توجه‌ترین کتاب‌هایی است که در عمرم خوانده‌ام. زندگی‌ام را عوض کرد و جزئی از هر آنچه برایش زندگی می‌کنم و آنچه تدریس می‌کنم شد. کتابی است که واقعاً باید خواند. (سوزان جِفِرز، مؤلف کتاب ترس را احساس کنید ولی به هر حال کارتان را بکنید)

– یک اثر ماندگارِ ادبیات بقاء (نیویورک تایمز)

بخشی از از کتاب انسان در جستجوی معنا:

وقتی منتظر نوبت دوش گرفتن بودیم، متوجه عریانی خودمان شدیم: بدون موهایمان، واقعاً چیزی جز پیکرهای برهنه‌مان نداشتیم. آنچه از ما باقی‌مانده بود به معنی واقعی کلمه، وجود عریانمان بود. به‌عنوان رابطه‌ای عینی با زندگی‌های گذشته‌مان، چه چیز دیگری برای ما باقی‌مانده بود؟ برای من عینک و کمربندم مانده بود که این دومی را بعدها مجبور شدم با تکه‌ای نان معاوضه کنم. برای صاحبان فتق بند هیجان بیشتری در انتظارشان بود. آن شب زندانی ارشدی که مسئول آلونک ما بود با یک سخنرانی به ما خوش‌آمد گفت و قول شرف داد که کسانی که پول یا اشیاء قیمتی به فتق بندشان دوخته‌اند را شخصاً «از آن تیر سقف» (و آن را نشان داد) به دار می‌آویزد و با افتخار اعلام کرد که به‌عنوان ساکن ارشد، قوانین اردوگاه این حق را به او می‌دهد.

تا جایی که به کفش‌ها مربوط می‌شد، قضیه به همین سادگی نبود. اگرچه قرار بود آن‌ها را نگه‌داریم، ولی به هر جهت آن‌هایی که کفش‌های نسبتاً سالم و خوبی داشتند مجبور بودند آن‌ها را تحویل بدهند و در عوض کفش‌هایی دریافت کنند که اندازه‌شان نبود. درعین‌حال، مخمصه‌ی واقعی در انتظار آن عده از زندانیان بود که در اتاق انتظار به نصیحت مشفقانه‌ی زندانیان قدیمی‌تر گوش کرده بودند و ساقِ نیم چکمه‌های خودشان را بریده و برای پوشاندن این خرابکاری، به لبه‌ی بریده‌شده صابون مالیده بودند. مثل این بود که مأموران اس اس فقط منتظر چنین عملی بودند. تمام افرادی که در مظان اتهام این جرم بودند باید به اتاقی در جوار کلبه ما می‌رفتند. بعد از مدتی ما دوباره صدای شلاق و فریاد ناشی از دردِ شکنجه را می‌شنیدیم. این بار خیلی بیشتر طول کشید.

بنابراین آن خیال خامی که بعضی از ما هنوز هم در سر می‌پروراندیم یکی بعد از دیگری نابود شد و بعد، به‌صورتی کاملاً غیرمنتظره، طنزی سیاه و شوم بر وجود خیلی از ما غلبه کرد. ما می‌دانستیم که به‌غیراز زندگی‌های مسخره و عریانمان چیزی برای از دست دادن نداریم. وقتی دوش‌ها شروع به شریدن می‌کردند، با تمام وجود سعی می‌کردیم مسخره‌بازی دربیاوریم و هم از خودمان و هم از یکدیگر مایه بگذاریم. از همه‌چیز گذشته، آب واقعی از دوش‌ها بیرون می‌آمد!

چرا باید این کتاب را مطالعه کنیم؟

نیچه می‌گوید: «اگر چرایی زندگی خویش را بدانیم، با هر چگونگی‌ای خواهیم ساخت.» اگر به دنبال چرایی زندگی‌تان هستید، دکتر ویکتور فرانکل در این اثر به شما کمک می‌کند تا آن را بیابید. معنادرمانی نه‌فقط برای زندانیان اردوگاه‌های کار اجباری، بلکه برای تمامی انسان‌هایی که در دام روزمرگی و ملال افتاده‌اند و نمی‌دانند برای چه زنده‌اند و برای چه تلاش می‌کنند، می‌تواند بسیار راهگشا باشد. معنادرمانی در واقع ابزاری است که ذهن و ناخودآگاه انسان را از پریشانی‌ها و ترس‌هایش رها می‌کند.

مرتبط:

معرفی کتاب خطای ستارگان بخت ما

معرفی کتاب مردی به نام اوه

معرفی کتاب چتر تابستان

فواید کتاب خواندن و خواص منحصر به فرد کتابخوانی