اضطراب پنهان در کودکان: علائمی که والدین نباید نادیده بگیرند
به گزارش خبرنگار سلامت ایونا به نقل از تبیان، اضطراب پنهان، که به عنوان «اختلال درون‌گرا» نیز شناخته می‌شود، تفاوت‌های مهمی با اضطراب آشکار دارد و نیازمند توجه و شناخت دقیق‌تر است. در این گزارش، به تعریف اضطراب پنهان، نشانه‌های آن، تفاوت‌های آن با اضطراب آشکار و راه‌های شناسایی بالینی آن می‌پردازیم و در نهایت راهکارهایی برای حمایت از کودکان و نوجوانان ارائه خواهیم کرد.
اضطراب پنهان چیست؟
اضطراب پنهان به نوعی اضطراب گفته می‌شود که علائم آن بیشتر در درون کودک یا نوجوان بروز می‌کند و کمتر به صورت رفتارهای بیرونی و آشکار دیده می‌شود. به عبارت دیگر، کودک یا نوجوانی که اضطراب پنهان دارد، نگرانی‌ها و ترس‌های خود را به درون خود می‌برد و آن را کمتر ابراز می‌کند. این درون‌گرایی باعث می‌شود که اطرافیان به سختی متوجه مشکل شوند و کودک یا نوجوان کمتر کمک دریافت کند.
در مقابل، اضطراب آشکار یا برون‌گرا با رفتارهای نمایان مانند بی‌قراری، گریه مکرر یا پرخاشگری شناخته می‌شود که به راحتی توسط خانواده، معلمان یا دیگران قابل مشاهده است.
مطالعات روانشناسی توسعه‌ای و روان‌پزشکی نشان داده‌اند که اضطراب پنهان اغلب با افسردگی و مشکلات روانی دیگر همراه است و می‌تواند روی کیفیت زندگی و عملکرد تحصیلی و اجتماعی کودکان تأثیر منفی داشته باشد.
نشانه‌های اضطراب پنهان در کودکان و نوجوانان
نشانه‌های اضطراب پنهان را می‌توان در سه دسته رفتاری، شناختی و جسمانی تقسیم‌بندی کرد که در ادامه به هر یک می‌پردازیم.
نشانه‌های رفتاری
رفتار کودکان و نوجوانان مضطرب پنهان معمولاً شامل موارد زیر است:
+ اجتناب از شرکت در فعالیت‌ها: کودکان ممکن است از رفتن به مدرسه، شرکت در مهمانی‌ها یا فعالیت‌های گروهی سر باز بزنند. این رفتار معمولاً به دلیل ترس و نگرانی‌های درونی آنهاست.
+ گریه‌های ناگهانی یا هیجانات غیرمنتظره: در موقعیت‌های استرس‌زا، ممکن است کودک به طور ناگهانی گریه کند یا دچار خشم و قهر شود، بدون اینکه علت ظاهری واضحی داشته باشد.
+ نیاز مکرر به اطمینان‌طلبی و چسبندگی: کودک ممکن است بیش از حد به والدین یا بزرگترها بچسبد و مرتباً دنبال تأیید و آرامش باشد.
+ کاهش مشارکت اجتماعی و کناره‌گیری: کاهش تمایل به برقراری ارتباط با همسالان و دوری از جمع‌های دوستانه از نشانه‌های معمول اضطراب پنهان است.
نشانه‌های شناختی
درونی‌ترین بخش اضطراب پنهان، مربوط به تفکرات و نگرانی‌های کودک یا نوجوان است که اغلب به صورت زیر بروز می‌کند:
+ نگرانی مداوم و افکار منفی: کودک ممکن است مرتباً درباره اتفاقات روزمره یا آینده نگرانی داشته باشد.
+ تفکر کاتاستروفیک: فاجعه‌پنداری یا تصور بدترین سناریوها و بزرگ‌نمایی مشکلات
+ مشکل در کنترل میزان نگرانی: کودک یا نوجوان نمی‌تواند نگرانی‌های خود را مدیریت کند و ذهنش همیشه درگیر این افکار است.
+ وسواس فکری درباره پذیرش اجتماعی و تغییرات بدنی (بخصوص در نوجوانان) : نوجوانان مضطرب ممکن است به شدت نگران ظاهر، تغییرات بلوغ یا اینکه توسط دوستان پذیرفته شوند، باشند.
نشانه‌های جسمانی
اضطراب پنهان معمولاً با علائم جسمی نیز همراه است که می‌تواند به راحتی با مشکلات پزشکی اشتباه گرفته شود:
+ سردردهای مکرر
+ دل‌درد و مشکلات گوارشی بدون علت پزشکی مشخص
+ خستگی مفرط
+ تنش و گرفتگی عضلانی، خصوصاً در ناحیه شانه‌ها و پشت
+ اختلالات خواب مانند بی‌خوابی یا کابوس
+ علائم فعال‌سازی سیستم عصبی خودکار مانند تعریق، تپش قلب، تنگی نفس و لرزش بدن
این علائم نشان‌دهنده فعال شدن واکنش استرس در بدن کودک هستند و با درمان مناسب بهبود می‌یابند.
تفاوت اضطراب پنهان در کودکان و نوجوانان
اضطراب پنهان در کودکان کوچک‌تر و نوجوانان تفاوت‌هایی دارد که شناخت آن به والدین و مربیان کمک می‌کند:
+ کودکان کوچک‌تر معمولاً اضطراب خود را با وابستگی شدید به والدین، گریه، بی‌خوابی، کابوس و شکایت‌های جسمانی مانند دل‌درد و سردرد نشان می‌دهند. اضطراب جدایی یکی از شایع‌ترین انواع اضطراب در این گروه سنی است.
+ نوجوانان بیشتر نگران عملکرد تحصیلی، پذیرش اجتماعی و تغییرات بدنی بلوغ هستند. آنها ممکن است خود را منزوی یا خجالتی نشان دهند و نشانه‌های جسمانی بیشتری بروز دهند. همچنین، بعضی نوجوانان برای رهایی از اضطراب به رفتارهای پرخطر مانند مصرف مواد روی می‌آورند.
تشخیص اضطراب پنهان
تشخیص اضطراب پنهان دشوارتر از اضطراب آشکار است و نیازمند ارزیابی تخصصی چندوجهی است. روش‌های معمول شامل موارد زیر است:
+ مصاحبه‌های بالینی نیمه‌ساختاریافته که به بررسی دقیق افکار، احساسات و علائم می‌پردازد.
+ پرسشنامه‌های استاندارد و معتبر که گزارش کودک و والدین را می‌گیرند.
+ گزارش معلمان و مشاور مدرسه و مشاهده مستقیم رفتار کودک، که به شناخت دقیق‌تر کمک می‌کند.
+ مقیاس CBCL (Child Behavior Checklist) که توسط والدین تکمیل می‌شود و زیرمقیاس درون‌گرایی آن می‌تواند اضطراب و افسردگی پنهان را نشان دهد.
مطالعات نشان داده‌اند که ترکیب داده‌های خود گزارش کودک، گزارش والدین و معلمان بیشترین دقت را در تشخیص اختلالات اضطرابی دارد.
چرا شناخت و درمان اضطراب پنهان مهم است؟
اضطراب پنهان در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به مشکلات جدی‌تر روانی، کاهش عملکرد تحصیلی، انزوای اجتماعی و افت کیفیت زندگی شود. این نوع اضطراب معمولاً با افسردگی همراه است و در موارد شدید ممکن است باعث افکار خودکشی شود.
به همین دلیل، شناسایی زودهنگام و حمایت تخصصی از کودکان و نوجوانان بسیار حیاتی است.
راهکارهای حمایت و مدیریت اضطراب پنهان
ایجاد فضای امن و بدون قضاوت برای بیان احساسات کودک
آموزش مهارت‌های مقابله‌ای و مدیریت استرس از طریق روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT)
حمایت خانواده و مربیان با آموزش و آگاهی‌بخشی در مورد علائم و نحوه برخورد با کودک مضطرب
تشویق به شرکت در فعالیت‌های اجتماعی و ورزشی که به بهبود اعتماد به نفس و کاهش اضطراب کمک می‌کند
در صورت نیاز، استفاده از دارودرمانی تحت نظر روانپزشک برای کنترل علائم شدید اضطراب
مشارکت در گروه‌های حمایتی و مشاوره‌های روانشناسی برای کودک و خانواده
سخن پایانی
اضطراب پنهان، آتشی است که در درون کودکان و نوجوانان می‌سوزد و گاهی دیده نمی‌شود، اما اثرات آن واقعی و قابل توجه است. آگاهی خانواده‌ها، معلمان و متخصصان سلامت روان از نشانه‌ها و روش‌های شناسایی این نوع اضطراب، نخستین گام در حمایت و درمان به موقع این گروه حساس است.
یادمان باشد که هر کودکی حق دارد در محیطی امن و حمایتگر رشد کند و احساس آرامش و شادی را تجربه نماید.
