جای خالی میراث‌بانان کوچک میراث فرهنگی
یکی از دانشجویان رشته باستان‌شناسی که پایان‌نامه خود را به موضوع ارتباط صحیح میان کودکان با باستان‌شناسی و میراث فرهنگی اختصاص داده، ضمن شرح مراحل انجام تحقیق خود، از ضرورت توجه شهرداری و اداره کل میراث فرهنگی اصفهان؛ شهری که عنوان دوستداریِ کودک را دریافت کرده، به این مقوله مهم می‌گوید.
منا جمدیان، دانشجوی رشته باستان‌شناسی دانشگاه هنر اصفهان، میراث فرهنگی را تجلی منحصربه‌فردی از دستاورد بشری می‌داند و اظهار می‌کند: از آنجا که اماکن و محوطه‌های تاریخی_فرهنگی همواره در معرض خطر است و از آنجا که میراث برجای مانده، هویت و گذشتۀ هر ملتی است، همگان در برابر حفاظت و حراست از آن مسئول هستند.
او می‌گوید: متأسفانه علاوه بر آسیب‌های طبیعی و غیر عامدانه، حفاری‌های غیرمجاز و تخریب‌هایی که به دست انسان رخ‌داده، باعث از بین رفتن محوطه‌های باستانی و بخشی از تاریخ و فرهنگ کشور شده و در این شرایط، ارائۀ یافته‌های باستان‌شناسی به عموم مردم، از مهم‌ترین اقدامات لازم در راستای افزایش سطح آگاهی و مسئولیت جامعه نسبت به شناخت و حفاظت از میراث فرهنگی برجای مانده است، چراکه میراث با ارزش جامعه تنها از این طریق مراقبت و حفظ می‌شود.
این دانشجو معتقد است جامعه‌ای که شناخت گذشته را راهی برای ساختن آینده‌ای بهتر می‌داند، فعالیت‌های باستان‌شناسی را مهم و ضروری دانسته و تلاش می‌کند در راستای بسط و توسعۀ فعالیت‌های باستان‌شناسی و حفاظت از میراث فرهنگی خود گام بردارد.
جمدیان، در ادامه توضیح می‌دهد: یکی از مهم‌ترین راهکارهایی که در رابطه با افزایش سطح آگاهی جامعه وجود دارد، ایجاد ارتباط میان کودک و میراث فرهنگی است. کودکان یکی از مهم‌ترین مخاطبان و در حقیقت دروازۀ ورود به خانه‌ها از طریق تأثیرگذاری بر رفتار دیگر اعضای خانواده هستند. آن‌ها با شناخت صحیحی که از همان ابتدا نسبت به جنبه‌های مختلف فرهنگ سرزمین خود به دست می‌آورند، به تاریخ و شواهد تاریخی آن علاقه‌مند شده و پی می‌برند که چرا باید میراث بر جای مانده را شناخت و از آن محافظت کرد.
او تصریح می‌کند: این واقعیت تلخ وجود دارد که میراث فرهنگی با وجود تنوع و جذابیت بالا به درستی به مردم معرفی نشده و نسل امروز به قدر کافی با میراث فرهنگی شهر و کشورشان آشنا نیستند.
دانشجوی رشته باستان‌شناسی دانشگاه هنر اصفهان می‌گوید: موضوع میراث فرهنگی و کودک، در بسیاری از کشورها به‌صورت کاملاً جدی و تخصصی در حال رشد و اجرا است. باستان‌شناسان متخصص که البته خود به ارتباط و تعامل با کودکان علاقه‌مند هستند، در این زمینه فعالیت‌های بسیاری را انجام داده‌اند تا کودکان در فضایی متفاوت و کاملاً جذاب با مفاهیم باستان‌شناسی و میراث فرهنگی آشنا شوند، اما متأسفانه این موضوع با اهمیت در کشور ما، با وجود برخورداری از قابلیت‌های بسیار غنی آثار فرهنگی ملموس و غیرملموس به شکل انگشت‌شمار دیده‌شده و همچنان فاصلۀ زیادی از استانداردهای جهانی دارد.
او تأکید می‌کند: فعالیت‌های پراکنده‌ای انجام‌شده که قابل‌تقدیر و ستایش است اما تمامی این فعالیت‌ها متکی به فرد بوده و این در حالی است که تأثیر این فعالیت‌ها زمانی است که از تداوم برخوردار باشد و با برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌های دقیق، در سراسر کشور اجرا شود.
به عقیده جمدیان، آشنایی کودک با میراث فرهنگی و برقراری تعامل با آن، در درجۀ اول بر دوش باستان‌شناسان این حوزه و بعد از آن بر عهدۀ مدارس، دانشگاه‌ها و دست‌اندرکاران میراث فرهنگی است تا با کمک توانایی‌های موجود، گامی اساسی در جهت شکل‌گیری و رشد هویت ملی آنان برداشته شود.
پژوهشی که این دانشجو آن را از پاییز سال ۱۳۹۶ شروع کرده و در قالب پایان‌نامه خود با عنوان «ضرورت ایجاد ارتباط صحیح میان کودکان (۷ تا ۱۳ سال) با باستان‌شناسی و میراث فرهنگی با توجه به شیوه‌های آموزش تعاملی» از آن دفاع کرده است، قصد دارد نوعی ارتباط و تعامل صحیح و جامع با کودکان در راستای آشنایی با باستان‌شناسی، میراث فرهنگی و میراث ناملموس ایجاد کند.
او مراحل انجام پژوهش خود را این‌گونه شرح می‌دهد: پس از مطالعه و بررسی تجارب خارجی و برخی از برنامه‌هایی که در داخل کشور انجام‌شده بود، همچنین بررسی مطالعات بسیاری که در زمینۀ روانشناسی کودک و روش‌های آموزشی انجام‌شده، مشخص شد که آموزش‌های نوین مبتنی بر تجربه‌ها و راهکارهای عملی می‌تواند جایگزین مناسبی برای آموزش مستقیم باشد تا از این طریق کودکان در فضایی متفاوت و به‌صورت ملموس و عینی با میراث فرهنگی و باستان‌شناسی آشنا شده و بتوانند آن را ببینند، حس و لمس کنند.
جمدیان، خاطر نشان می‌کند که برگزاری کارگاه‌هایی میدانی و مدارس بومی و منطقه‌ای در کشورهای خارجی و برخی کارگاه‌های باستان‌شناسی برای کودک در داخل کشور از جمله فعالیت‌هایی است که تا کنون در این زمینه اجرا شده است.
دانشجوی دانشگاه هنر اصفهان که پس مرحلۀ مطالعاتی تحقیقات خود، در بخش عملی، مجموعه‌ای از فعالیت‌ها در حوزۀ باستان‌شناسی، موزه، اصفهان‌شناسی و کمپ‌های تابستانی برای کودکان، به‌ویژه کودکان روستا را برنامه‌ریزی و اجرا کرده، دراین‌باره توضیح می‌دهد: در پاییز و زمستان سال ۱۳۹۷ کارگاه‌هایی در راستای آشنایی کودکان با مفاهیم باستان‌شناسی و موزه در محل مدرسۀ طبیعت و موزۀ هنرهای تزئینی و همچنین، در بهار و تابستان سال ۱۳۹۸ کمپ باستان‌شناسی در کنار محوطۀ کاوش برای دبستان‌های دخترانه و پسرانۀ روستای کفرود واقع در شهرستان ورزنه برگزار و سبب شد تا کودکان شهر و روستا در فضایی تعاملی و ملموس با میراث فرهنگی و باستان‌شناسی آشنا شوند و احساسی متفاوت را تجربه کنند.
او در پاسخ به این سؤال که آیا پژوهش انجام‌شده در حد یک پایان‌نامه خواهد ماند یا خیر؟ می‌گوید: در حال حاضر پس از بررسی تجارب و تحلیل بازخورد فعالیت‌های عملی در این زمینه، طرحی جامع و خلاق از فعالیت‌های مختلف در حوزۀ میراث فرهنگی برای کودکان در حال تدوین و اجراست تا بتوان از این طریق احساس و خاطره‌ای متفاوت از میراث فرهنگی را در ذهن کودکان رقم زد.
جمدیان، معتقد است که این احساس و خاطره می‌تواند تعلق، تعهد و مسئولیت‌پذیری نسبت به حفاظت و نگهداری از میراث فرهنگی را در کودکان نهادینه کرده و با برنامه‌ریزی و طراحی فعالیت‌ها و برنامه‌های خلاقانه، رشد فکری و فرهنگی کودکان را به دنبال داشته باشد.
این دانشجوی باستان‌شناسی، در پایان یادآور می‌شود: با توجه به اینکه اصفهان به‌تازگی به‌عنوان شهر دوستدار کودک معرفی‌شده، توجه و حمایت سازمان‌های مرتبط از جمله شهرداری و اداره میراث فرهنگی به این مقوله می‌تواند نقش مؤثری در برگزاری و تداوم برنامه‌ها و طرح‌های مرتبط با میراث فرهنگی و کودک داشته باشد و اثربخشی آن را دوچندان کند.
منبع:ایسنا
