نـقـش بازی در رشد هوش کودکان
پژوهش‌های انجام شده در مورد رشد هوش کودکان نشان می‌دهند؛ همان‌طور که بهبود شرایط بهداشتی و تغذیه می‌تواند بر روی رشد جسمانی فرد تاثیرگذار باشد و روز به روز آن را بهتر کند، بهبود شرایط محیطی نیز امکان رشد هوش کودکان را هر چه بیشتر فراهم می‌سازد.
در این راستا بازی یکی از عواملی است که باید بسیار مورد نظر قرار گیرد. مطالعه بازی‌های کودکان یک حوزه مهم برای کشف تعداد زیادی از جنبه‌های متفاوت زندگی اجتماعی کودکان است. از نظر برخی از محققان بازی و سرگرمی، کودک را اجتماعی می‌کند. کودکان در بازی به گونه‌ای حرکات، گفتار و تصویرشان را مورد استفاده قرار می‌دهند تا بتوانند عقایدشان را بیان کنند.
اِرمِن (Erhmann) به این موضوع اشاره دارد که کودکان نیاز دارند در رویداد بازی در یک زمان به عنوان مردمان واقعی در زمینه اجتماعی عمل کنند تا ببیند چه کسی هستند و چگونه می‌توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند. نظر ویگودسکی (eygotsky) مبین این موضوع است که بازی اجتماعی آزاد، فرصتی برای کودکان مهیا می‌کند تا صلاحیت‌های اجتماعی جدید در اجتماعات فرض گرفته شده اخیر را توسعه دهند.
کندریک (Kendrick) محققی است که بر روی داستان‌گویی کودکان مطالعات بسیاری کرده است. او با بررسی و نگاهی جنبی به خاله‌بازی و گفتگوی کودکان سعی دارد تا به مسئله بازی هویت با ادبیات و متن اجتماعی آنها پی ببرد و محققان بسیار دیگری بر این باور هستند که داستان‌ها یک واسطه‌اند که کودکان از میان آن چگونگی روابط با دیگران را شناخته و آن را درک و بیان می‌کنند. بازی همراه با قصه‌گویی این توانایی را دارد تا در جریان یادگیری ادبیات و خودسازی کودکان هم موثر باشد. استرن (stern) می‌گوید: اولین داستان‌های کودکان یک مهارت نوعی در زمینه روابطی است که به دست آورده‌اند تا تجربه سخنگویی برای خود و دیگران داشته باشند. باختین (bakhtin) بر این موضوع اشاره دارد که از طریق این داستان‌ها کودکان روابط‌شان را با دیگران می‌سازند و ادراک منحصر به فردشان را از دنیای اطرافشان بیان می‌کنند. بنابراین بازی را در کودکان کم اهمیت نشمارید.
بازی برای کودکان نقشی حیاتی دارد. کودک آن‌چنان بدان علاقه‌مند است که حتی بعد از کارهای طولانی و خسته‌کننده به آن پناه می‌برد و خستگی خود را با نشاط ناشی از آن رفع می‌کند. بازی می‌تواند وسیله‌ای باشد برای رشد مهارت‌های ذهنی، هوش کودکان و اخلاق آن ها، چون کودکان از طریق بازی اطلاعاتی کسب می‌کنند که نه تنها برای زندگی فعلی‌شان، بلکه برای زندگی آینده آنها نیز مفید است. کودک ضمن بازی درمی‌یابد که برای موفقیت نمی‌تواند تک‌روی کند. اگر بخواهد در کار و زندگی خود موفق باشد لازم است فعالیت خود را در جهت درخواست دیگران سوق دهد. کودک در بازی می‌تواند بدون دخالت دیگران تجربه و در ضمن توانایی‌هایی را کسب کند.
کودک در سایه بازی درمی‌یابد که همیشه نمی‌تواند از طریق اعمال خشم پیش برود و دیگران را تسلیم خواسته‌های خود کند. همچنین می‌آموزد که گاهی لازم است تسلیم خواسته‌های دیگران شود. مخصوصا اگر آن خواسته‌ها بر حق باشد. کودکان در بازی می‌آموزند که زندگی یک داد و ستد است. در ازای دریافت خدمتی باید خدمتی برای دیگران انجام دهند. اگر چیزی از کسی می‌گیریم باید چیزی هم متقابلا به او بدهیم، وگرنه جامعه وجود ما را تحمل نخواهد کرد. بازی‌های مفید می‌توانند کمک کنند تا کودکان با فرهنگ جامعه خود آَشنا شوند و در نهایت نقش اجتماعی خود را بپذیرند همچنین به او کمک می‌کند تا مهارت‌های شخصی، اجتماعی و اقتصادی‌اش نیز ارتقا یابد. همچنین بازی می‌تواند در تربیت احساسات کودک تاثیرگذار باشد و او را به اعتماد به نفس برساند. کودک هنگام بازی کشف می‌کند کیست و چقدر توانایی دارد و با بازی به رشد و تحول رسیده و خلاقیت‌هایش را شکوفا می‌سازد.
شاید بتوان گفت:
بازی کردن بچه‌ها راهی است به سوی شکل‌گیری شخصیت آنها و داشتن یک زندگی خوب در آینده بسیاری از متخصصان حتی از بازی برای کنترل خشم کودکان استفاده می‌کنند، خشم یکی از هیجان‌های طبیعی در انسان و حتی گاهی برای بقا لازم است، اما نحوه ابراز خشم است که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد و باید از همان دوران کودکی مهارت‌های کنترل خشم را به کودک آموخت که عمدتا به وسیله بازی انجام‌پذیر است. معمولا کودکان هنگام خشم و عصبانیت اشیا را به هم کوبیده، پرت و یا سر و صدا می‌کنند و این گونه با تخلیه هیجانی آرام می‌گیرند. در این گونه مواقع بهتر است برای کودک بازی‌هایی فراهم شود تا امکان ساختن و خراب کردن را به او بدهد، بدون اینکه به چیزی آسیب برساند.
بازی‌هایی مثل:
وسایلی برای خانه‌سازی می‌توانند به کودک کمک کنند با ساختن و خراب کردن تا حدودی خشم خود را تخلیه و یا کنترل کند.
وسایلی مانند طبل و سازهای موسیقی هم گزینه خوبی است، حتی یک قاشق و یک ظرف می‌تواند به کودک در کنترل خشم کمک کند.
حباب بازی هم از نوع بازی‌های ساختن و خراب کردن است و چون کودک برای ساخت حباب مجبور است تنفس آرام، طولانی و آهسته داشته باشد، این موضوع می‌تواند به آرامشش کمک کند.
بازی حتی می‌تواند به پیشرفت تحصیلی کودکان کمک کند. آموزش درس با بازی یکی از راهکارهایی است که می‌تواند در این بحث موثر باشد. در یک تحقیق صورت گرفته بین دانش‌آموزان دو کلاس در یک مدرسه مشخص شد دانش‌آموزانی که بین مباحث درسی بازی می‌کنند، سطح نمراتشان بالاتر از بقیه دانش‌آموزان است، البته بازی باید به صورت هدفمند طراحی شود. بازی علاوه بر کاهش استرس در کودکان می‌تواند سبب تعاملات اجتماعی بیشتر در آنها شود.
به هر حال بازی یکی از عوامل مهم است که علاوه بر تاثیر روی روحیه و شخصیت کودکان، بخش جدایی‌ناپذیر هوش کودکان است. روانشناسان و جامعه‌شناسان بر این باورند که بازی در سال‌های اولیه زندگی کودک بسیار حیاتی است و به غیر از پدید آوردن شادی، برای رشد جسمی و روانشناختی او اهمیت ویژه‌ای دارد.
کودکان از طریق بازی فرصت‌هایی برای ابراز وجود و خلاقیت به دست می‌آورند و علاوه بر آن با فرهنگ جامعه خویش آشنا شده، هنجارها و ارزش‌های اجتماعی را یاد گرفته و در نهایت نقش‌های اجتماعی را می‌پذیرند، بنابراین اگر کودکی از بازی محروم شود، موجودیت، سلامت و آینده‌اش از او گرفته خواهد شد، بنابراین کودکان را از بازی‌های سالم محروم نکنید.
به قلم : عظم حاجی یوسفی
مرتبط:
