آشنایی با سنگ ها
از هر کسی بپرسید سنگ چیست در ابتدا فکر می کند که می داند چیست. اما وقتی تعریفی از او می خواهید احتمالاً بعد از مدتی فکر کردن و بحث کردن به این نتیجه می رسد که سنگ ها جامداتی کم و بیش سخت با منشأ طبیعی هستند که از مواد معدنی ساخته شده اند. اما واقعیت این است که همه این معیارها استثنائاتی دارند.
سنگ ها، ویژگی های متفاتی دارند: رنگ و طرح های زیادی دارند، سنگ ها سخت هستند، بعضی ها بزرگ هستند بعضی ها کوچک. سنگ می تواند خال دار باشد. بیش تر سنگ ها خاکستری هستند.
سنگ ها چگونه درست می شوند؟
هنگامی که نخستین بار زمین شکل گرفت. سنگ های مذاب که ماگما نام دارند، از زیر شکاف های زمین با فشار بیرون آمدند، سپس این سنگ های مذاب خنک و سخت می شوند.
آیا سنگ ها سختند؟
نه لزوماً. برخی از سنگ های معمولی را می توان با ناخن انگشت خراشید. مثل شیل (سنگ رست یا نفت زا)، سنگ صابون، سنگ گچ، ذغال جگنی (نوعی ذغال). بقیه ممکن است در داخل زمین نرم باشند، اما اگر مدتی در هوا قرار بگیرند سخت می شوند (و برعکس). همچنین یک درجه بندی غیر محسوس بین سنگ های تثبیت شده و رسوبات غیر تثبیت شده وجود دارد.
از طرفی هم زمین شناسان ساختارهای بسیاری را نام گذاری کرده و نقشه آنها را کشیده اند که به هیچ وجه حاوی سنگ نیستند در حالی که سختند. به همین دلیل است که زمین شناسان ترجیح می دهند با سنگ های آذرین و دگرگونه و همچنین سنگ شناسی رسوبی کار کنند.
سنگ ها طبیعیند؟
نه به طور کامل. هر چه از زندگی انسان بر این سیاره بیشتر می گذرد، بتن بیشتری بر روی سیاره جمع می شود. بتن مخلوطی از شن و ماسه و سنگریزه (دانه ها) و یک چسب معدنی (سیمان) از ترکیبات کلسیم سیلیکات است. این ترکیب یک کنگلومرای مصنوعی (مانند ماسه سنگ های غول پیکر) است و درست مانند سنگ طبیعی عمل می کند و خودش را به بستر رودخانه ها و روی سواحل نیز می رساند.برخی از آنها وارد چرخه سنگ می شوند تا به وسیله زمین شناسان آینده کشف شوند.
آجر هم یک سنگ مصنوعی است –در این مورد، یک فرم مصنوعی از تخته سنگ های عظیم است. یک محصول انسانی دیگر که شباهت زیادی به سنگ دارد «سرباره» است. سرباره محصول فرعی ذوب فلزات است. سرباره مخلوط پیچیده ای از اکسیدها است که استفاده های زیادی دارد. از جمله در ساخت جاده و مصالح بتن به کار می رود. سرباره همچنین قطعاً راه خود را به سنگ های رسوبی باز کرده است.
انواع سنگ ها:
سنگ های آذرین:سنگ های آذرین ازماگمایی که از زیر زمین بیرون میآید، تشکیل می شوند. هنگامی که ماگما یا مواد مذاب در زیر زمین سخت و جامد می شود، سنگ های آذرین درونی مانند گرانیت به وجود می آیند. به سنگ های آذرین درونی «سنگ های پلوتونیک» هم گفته می شود. اگر ماگما روی سطح زمین یا در بستر اقیانوس جاری شود، آذرین های بیرونی مانند «بازالت» تشکیل می شوند.
گرانیت: از ماگما درست می شود. گرانیت خال دار است بعضی از خال ها می درخشند. گرانیت یک سنگ سنگین است.
بازالت: بازالت از ماگما درست می شود. بازالت سنگ سیاه و سنگینی است.
سنگ پا: از گدازه ای که با سرعت فوران می کند درست می شود.. سنگ پا در اثر حباب های هوایی که در خود دارد، خنک می شود و به خاطر همین حباب ها می تواند شناور شود.
سنگ های رسوبی: در اثر فشرده شدن ذره های سنگ که روی هم انباشته و فشرده شده اند، درست می شوند. این سنگ ها زیر آب شکل می گیرند. لایه های گل، شن و حتی صدف های دریایی در مدت زمانی طولانی روی هم انباشته و فشرده می شوند و سنگ های جدیدی را درست می کنند. در بسیاری از سنگ های رسوبی سنگواره ها پیدا شده اند.
برخی سنگ های رسوبی منشأ شیمیایی دارند، یعنی از یک محلول شیمیایی ته نشین و جامد شده اند. سنگ های رسوبی دیگری هم هستند که منشأ بیوشیمیایی دارند و به طور غالب از ترکیب کربنات کلسیم تشکیل شده اند. نمونه شناخته شده سنگ های رسوبی در دره ژرف «گراند کنیون»، واقع در ایالات آریزونا در ایالات متحده است که رودخانه کلرادو از میان لایه های آن ها عبور می کند. لایه های بالایی جوان ترین لایه ها و لایه های عمیق پیرترین آن ها هستند.سنگ های دگرگونی ـ زمانی که سنگ های موجود در معرض دما یا فشار زیاد یا هر دوی این دو عامل قرار می گیرند ترکیب، بافت و ساختار درونی آن ها تغییر می کند و به سنگ های دگرگونی تبدیل می شوند. سنگ های اصلی و اولیه می توانند آذرین، رسوبی یا دگرگونی باشند.شهاب سنگ ها ـ این سنگ ها از سنگ های آذرین، رسوبی یا دگرگونی به شمار نمی آیند، بلکه دسته ای جداگانه از سنگ ها را تشکیل می دهند. بسیاری از آن ها بقایای سیارک ها هستند که این سیارک ها هم به نوبه خودشان بقایای ساختارهایی از منظومه شمسی محسوب می شوند. بعضی از شهاب سنگ ها باقی مانده هسته هایی
از جنس آهن ـ نیکل متعلق به شهاب واره ها هستند. بعضی دیگر آهن ـ نیکل و کانی هایی مانند «اولیوین» دارند که منشأ آن ها گوشته (جبه) شهاب واره ها است و بعضی دیگر اساساً از کانی های سیلیکاتی تشکیل شده اند.
چرخه سنگ
به مجموعه فرایندهایی که به دنبال آن ها سنگ ها، تشکیل شکسته و خرد می شوند و دوباره به عنوان سنگ های جدیدی شکل می گیرند، چرخه سنگ گفته می شود. این فرایندها وابسته به عواملی نظیر فشار، دما، زمان و تغییرات در شرایط محیطی پوسته زمین (لایه سخت بیرونی) هستند. در چندین مرحله از چرخه سنگ، سنگ های فرسوده و قدیمی خرد می شوند، کانی های تازه ای شکل می گیرند و سنگ های جدیدی از ترکیبات سنگ های قدیمی به وجود می آیند. بنابراین، سنگی که زندگی خود را به عنوان یک سنگ آذرین در سطح زمین آغاز کرده است، می تواند پس از مدتی در قالب سنگ رسوبی، سنگ دگرگونی یا سنگ آذرین تازه ای وارد چرخه طبیعت شود.
نکته:
-ماسه سنگ از لایه های شن تحت فشار درست شده است.
– سنگ رسی از گل رس تحت فشار درست شده اند.
سنگ آهک از صدف های دریایی دست شده است.یعنی صدف های دریایی که در ته دریا انباشته و فشرده شده اند.
بعضی سنگ ها، از خنک شدن ماگما درست می شوند.
بعضی از سنگ ها، از روی هم قرار گرفتن لایه ها درست می شوند.
بعضی سنگ ها، با تغییر از حالت نرم به حالت سخت درست می شوند.این کار زمان درازی می خواهد.
سنگ ها، می توانند به روش دیگر نیز درست می شوند.سنگ های رسوبی زیر سطح زمین در اثر زمان، گرما و فشا تغییر می کنند. این سنگ ها را دگرگونی می نامند.
چند سوال متداول:
چقدر طول می کشد تا یک سنگ درست شود؟
اگر یک سنگی را رای چند میلیون سال بفشارید و حرارت دهید به گونه ی دیگری از سنگ ها تبدیل می شود.
گرما از کجا می آید؟
هنگامی که سنگها به ماگما نزدیک باشند، نه آن قدر نزدیک که ذوب شوند بلکه آن قدر که گرم شوند، سنگ ها تغییر می کنند.
سنگهای تولد چه هستند؟
کانیها و مواد معدنی خاصی، نشانه ماه تولد هر شخصی است. مثلاً «گارنت» Garnet، سنگ تولد متولدین دی ماه است، در حالیکه «یاقوت» سنگ متولدین مرداد ماه است.
عناصر و کانی ها چه هستند؟
پوسته ی زمین شامل ۹۲ عنصر می باشد که دو تا از متداول ترین آنها، اکسیژن و سیلیس است. آلومینیوم، آهن، کلسیم، سدیم ، پتاسیم و منیزیم نیز در پوسته فراوانند.
این ۸ عنصر، ۵۹/۹۸% وزن پوسته زمین را تشکیل می دهند. بعضی عناصر مانند طلا به صورت خالص یافت می شوند. اما بیشتر عناصر به طور شیمیایی با هم ترکیب می شوند و کانیها را درست می کنند. مثلاً از ترکیب شدن اکسیژن و سیلیس همرا ه با مقدیر کم سایر عناصر، کانی هایی به وجود می آیند به نام سیلیکاتها. در سنگی مانند گرانیت، می توانید کانی های فلدسپات، کوارتز و میکا را پیدا کنید.
آیا زغال سنگ، یک نوع سنگ است؟
خیر، سنگها ترکیبات معدنی و غیر زنده محسوب می شوند. اما زغال سنگ مانند نفت و گاز طبیعی، میلیونها سال پیش از بقایای موجودات زنده تشکیل شده است . برای همین آنها را «سوختهای فسیلی» می نامند.
فشار از کجا می آید؟
لایه هایی که زیر زمین قرار دارند، با لایه هایی که بر روی آن ها قرار دانرد، فشرده می شوند، هرچه لایه ها ضخیم تر باشند، فشار بیش تر است.
مردم از سنگ ها، بهره های فراوانی می برند.زغال سنگ، که برای انرژی مصرف می شود از سنگ های خاصی به ست می آید. بعضی از ساختمان ها از سنگ ساخته می شوند. بعضی از سنگ هافلزهایی مانند: طلاو نقره دارند.
بعضی از سنگ ها، دارای سنگ های قیمتی هستندکه صیقل داده شده و در واهر سازی از آن ها استفاده می شود.
گرانیت که سنگ بسیار محکمی است در جاده سازی استفاده می شود. گل رس که سنگ نمی است در ساختن اجرها و کوزه گری استفاده می شود. تالک، که سنگ بسیار نرمی است که برای دست کردن گچ و پودر تالک استفاده می شود.
مرتبط:
