جايگزين‌هايی برای تنبیه
پدر و مادر باید در ایجاد انضباط در طفل همسو باشند. هنگامیکه طفل عملی ناهنجار انجام می‌دهد به جای تنبیه باید هر دو یک جور قیافه بگیرند، مثلا اگر طفل چیزی را پرتاب کرده یکی از والدین عصبانیت نشان داده و دیگری لبخند بزند مسلما عمل خطا تکرار خواهد شد.
موثرترین و بحرانی‌ترین زمان ایجاد انضباط در اطفال بین ۵/۱تا ۳ سالگی است که معنای بله و نه در آنان شکل می‌گیرد. بهترین واکنش بعمل خطا مانند پرت کردن اشیاء و کتک زدن و هل دادن اطفال، پس از آنکه با بی‌توجهی اولیه رفتار ناهنجار باز هم ادامه پیدا کرد، ابراز قیافه‌ای اخمو عصبانی و احیانا با صدای بلند (نه در حد داد زدن) خطاب کردن اوست و بالعکس در مورد اعمال خوب مانند بازی با دیگران و دادن اشیاء به والدین (به قصد کمک ) پاسخ با آوای دلنشین و ملایم و لبخند مناسب و تشویق او به صورت کلامی (آفرین دختر عزیزم) خواهد بود.
هرگز نباید به قصد رهایی از دست جیغ زدن طفل سعی در بر آوردن خواسته وی به‌نحو فوری نماییم مثلا اگر طفل مکررا پا به زمین کوبیده و یک شی خطرناک یا شکستنی را درخواست می‌نماید و یا می‌خواهد خوراکی دلخواه خود را در ساعت نامناسبی بدست آورد نباید تسلیم وی شده و مطابق خواسته او رفتار نماییم، زیرا در اینصورت الگوی نامناسب رفتاری ایجاد شده و کودک سعی میکند در مراحل بعدی نیز از این طریق مشکلش را حل کند. سعی كنید در رفتارتان ملایم و مهربان باشید. وقتی تن صدایتان عادی و طبیعی باشد كودك بهتر حرفتان را می‌شنود. كمی تأمل كنید.
یك مكث كوتاه در عكس‌العمل و اندكی صبر هنگام تنبیه می‌تواند گره‌گشا باشد. چه اشكالی دارد كه بگوییم: «الآن برای مواجهه و حل این مسئله خیلی ناراحت هستم و موقعیت مناسب نیست. بعداً در موردش صحبت می‌كنیم».
كار درست را به او یاد بدهید
به او بیاموزید که به جای تنبیه او به خاطر كار نادرستش، كار درست را به او یاد بدهید. مثلاً بگویید: «وقتی اسباب بازی‌هایت را در اتاق پذیرایی رها می‌كنی من این كارت را نمی‌پسندم. دوست دارم دفعه بعد آنها را در كمد بگذاری.»مثبت باشید. به جای آنكه بگویید :«چند مرتبه باید به تو بگویم كه دندان‌هایت را مسواك بزنی؟!» می‌توانید بگویید : «دندان‌های قشنگت را مسواك بزن كه همین طور قشنگ بماند. بعد منو خبر كن كه بعد از تو مسواك بزنم».
«توضیح» به جای «تهدید»
می‌توانید با یك توضیح مختصر، به جای تنبیه علت زشتی رفتار او را روشن كنید تا در ذهنش دلیلی برای تغییر رفتار داشته باشد. از عصبانیت دوری كنید و به جای تمركز روی اشتباه یا رفتار نادرست كودك، كه شما را برای هیجان و عكس‌العمل احساسی آماده می‌كند، از هر یك از موارد خطای فرزندتان به عنوان موقعیت خوبی جهت راهنمایی او و فراگیری استفاده كنید. به او با جملات خاصی انگیزه بدهید و صحبت‌های تشویق كننده داشته باشید.
انعطاف پذیر باشید
وقتی كودك می‌پرسد: «می‌تونم این برنامه تلویزیون رو تا آخر ببینم، بعد بریم بیرون؟» منطقی باشید. اگر فرصت دارید، به درخواستش جواب مثبت بدهید. بدین ترتیب كودك رفته رفته با هنر گفتگو و مذاكره آشنا می‌شود. از لجبازی و زورآزمایی بپرهیزید. هیچ كاری مخرب‌تر و بی فایده تر از زور آزمایی با فرزند نیست. او را به همكاری كردن تشویق كنید. مثلاً می‌توان گفت: «من مشكلی دارم. من دوست دارم تو پیراهن تمیزی بپوشی ولی می‌بینم كه تو بازهم همون قبلی رو می‌پوشی. به نظرت چطور می‌شه این مسئله رو رفع كرد؟» وقتی مشكل را با كودك در میان بگذارید احتمالاً بیشتر علاقه مند می‌شود كه در حل آن كمك كند و با شما همكاری كند.
زیرك باشید
اگر عملكرد فعلی شما اثر ندارد با زیركی راه دیگری پیدا كنید. تغییر خط مشی شما آسان‌تر است تا این كه همیشه بخواهید اول او تغییر كند. از خودتان بپرسید: «چه كار دیگری می‌توانم بكنم تا او را به عكس‌العمل بهتری ترغیب كند؟». هرگاه خود را عصبانی حس می‌کنید باید بلافاصله هر وسیله‌ای که در دست‌تان است بر زمین بگذارید، اکثر صدماتی که در طی مراحل خشم بر اطفال وارد می‌شود ناشی از ابزار و وسایلی مانند کمربند و خط کش و امثال آن می‌باشد. فرق رشوه و جایزه را بدانید هیچگاه نباید خوراکی یا شیء دلخواه را پیشاپیش به طفل بدهیم که او قول بدهد بچه خوبی باشد. این روش در رفتار درمانی مطرود شناخته شده است، بهتر است بعد از رفتار مناسب آن را دریافت کند.
كودك را خجالت ندهید
نباید کودک را بخاطر انجام عملی زشت در حضور دیگران، خجالت بدهیم، زیرا این روش نوعی سوء رفتار به حساب می‌آید و هرگز نباید به دلیل عملی بد یا سستی در انجام وظایف، خواهر و برادر و اطفال دیگر را به رخ او بکشیم، زیرا این کار هم اتکاء به نفس وی را پایین می‌آورد. یادتان باشد که قبل از اینکه به تنبیه کودک فکرکنید باید به تشویق کودک و تقویت رفتارهای بهنجار وی بیندیشید.
استفاده از قوانین یک وقفه (فرستادن کودک به اتاق تنهایی)
کودک را از موقعیت دور کنید.
برای تنبیه با لحنی بسیار قاطع و محکم و بدون جیغ و فریاد به او بگویید که کارش ناپسند بوده است و باید تا پایان یک مدت خاص در آن محل باقی بماند، نه صحبت کند و نه جیغ و نه…
این مکان به ازای هر سال سن کودک یک دقیقه است (کودک ۲ سال ۲ دقیقه، ۳ سال، سه دقیقه و…).
وقتی که زمان تمام می‌شود کودک باید فورا به خاطر رفتارش از اولیا عذر خواهی کند و در صورت امکان و مناسب بودن جو از فردی هم که با او بد رفتاری شده عذر خواهی کند.
اگر کودک از عذرخواهی پرهیز کرد او را به محل انزوایش باز گردانید و مراحل را تکرار کنید. اگر هنوز هم حاضر به عذرخواهی نیست باید یک راست به اتاقش برود و تا زمانی که برای بیرون آمدن و عذر خواهی کردن آماده نشده است، بیرون نیاید. نکته قابل اهمیت این است که شما باید بازی‌های ویدئویی و کامپیوتری و یا هر وسیله سرگرمی دیگر را از اتاقش خارج کنید.
استفاده از (پیام من)
«پیام من»، به کودک اعلام میکند، بزرگ‌ترها چه احساسی در برابر بعضی از رفتارهای ناپسند او دارند؛ برای مثال، زمانی كه کودک شما صدای تلویزیون را خیلی بلند کرده است به او می‌گویید: «وقتی صدای تلویزیون این قدر بلند است، من نمی‌توانم با مادرت صحبت کنم» و یا معلم می‌گوید: «وقتی این همه سروصدا در کلاس است، من نمی‌توانم صدای دوستتان را بشنوم. «پیام من»، بدون بار سرزنش‌وار زیبایی است؛ برخلاف «پیام تو» که شامل بار سنگین سرزنش، داوری، ارزشیابی، انتقاد و اجبار است؛ مانند «ساکت می‌شوی یا بیرونت کنم»، «تو باید ازخودت خجالت بکشی»، «تو داری مرا دیوانه می‌کنی». وقتی بچه‌ها تحقیر و سرزنش می‌شوند، نوعی حالت دفاعی در آنها ایجاد می‌شود و در رفتار خود پافشاری می‌کنند. چنین پیام‌هایی برای رشد عزت نفس کودکان نیز زیان‌آور است. «پیام تو» جروبحث‌های مخرب دو جانبه را برمی‌انگیزد و باعث احساس گناه، تحقیر و آزردگی کودکان می‌شود. والدین بهتر است، برای اینکه بچه‌های کوچک‌تر بتوانند «پیام من» را درک کنند، از پیام غیر کلامی‌استفاده کنند. برای مثال، وقتی پدر سینا کوچولو را در فروشگاه بغل گرفته، او مرتب به شکم پدر لگد می‌زند و باهر لگد خنده‌ای سر می‌دهد. پدر فورا سینا را به زمین گذاشته و دستش را روی شکمش به علامت اینکه درد میکند می‌گذارد و به راه می‌افتد. این پیام غیر کلامی، به سینا می‌گوید: وقتی به شکمم لگد می‌زنی، دردم می‌گیرد، بنابراین دوست ندارم تو را بغل کنم.
و اما در پایان …
رفتار کودک شما، نتیجه طرز برخورد شما با آنهاست. کودکان به سرعت از والدین و اطرافیان شیوه‌های رفتاری را یاد می‌گیرند و آنها را به همان شیوه اجرا و تقلید می‌کنند. شیوه برخورد شما با همسرتان، فرزندانتان و دیگران خود آموزشی مستقیم برای کودکان می‌باشد و آنها عیناً شخصیت والدین را در خود همانندسازی می‌کنند، در نتیجه ارائه رفتار مناسب والدین، در تربیت کودکان نقش بسزایی دارد. اگر والدین مودب بوده، تنبیه و پرخاشگری نکنند، کودک‌شان نیز در آینده همین رفتارها را انجام خواهد داد. اگر والدین رفتارهای‌شان درست نباشد، تنبیه یا تشویق به رفتار درست، سودی ندارد، زیرا کودک، بخش مهمی از آموخته‌های خود را از راه مشاهده نمونه‌ها و الگوها فرا می‌گیرد. پس بهتر است پیش از استفاده از تنبیه‌های بی‌فایده و خطرناک ابتدا بر رفتارهای خودمان بازنگری کنیم و با اصلاح آنان، امید به اصلاح رفتار کودکان‌مان داشته باشیم. فراموش نکنیم محبت بهترین هدیه ایست که والدین به کودکان می‌دهند و همچنین محبت کردن به دیگران را به کودکان‌شان می‌آموزند… یادتان باشد در مقابل کودکان بسیار محبت کنید و بسیار ناچیز خشمگین شوید.
