جیمز لاولاک که بود و چه نظریه ای داشت
جیمز لاولاک و نظریه گایا
جیمز لاولاک که بود و چه نظریه ای داشت
آیا ممکن است کل سیاره زمین، مثل یک درخت، موجودی زنده باشد؟ آیا ممکن است یک شعور زنده در سیاره ما وجود داشته باشد؟ شاید باور نکنید ولی این دقیقاً نظری است که بعضی از دانشمندان، مدتی است آن را بیان کرده اند. اما سخن از روح زمین، آن هم از سوی دانشمندان تا حدودی غیر طبیعی به نظر می رسد. اگر شما هم کنجکاو شدید، با ما همراه باشید.
در سال ۱۹۶۵ دانشمندی انگلیسی به نام “جیمز لاولاک” که در سازمان فضایی آمریکا (ناسا) مشغول به کار بود، در یک عصر پاییزی در دفترکار خود در کالیفرنیا، به سؤالاتی فکر می کرد که مدت های طولانی فکر دانشمندان را به چالش کشیده بود. همه این سوال ها به مبحث جالب ” استمرار حیات در سیاره زمین” باز می گشت.
موضوع یکی از این سؤالات، درباره مناسب بودن شرایط زندگی در دریاها بود. صدها میلیون سال است که آب باران، زمین را شست و شو داده و پس از حل کردن مواد معدنی در خود وارد آب های آزاد می شود. سپس، مجددا از سطح دریا تبخیر شده و به صورت باران در می آید. اما با وجود اینکه این چرخه، میلیون ها سال ادامه داشته، بنابراین باید تا کنون آب دریاها از نمک، اشباع شده و همه دریاها به شوره زار تبدیل می شدند ولی چرا این اتفاق رخ نداد؟
و اما یک سؤال دیگر: چرا در صورتی که چندین میلیارد سال از تشکیل زمین گذشته، اما هنوز هم گازی مثل اکسیژن که به شدت فعال است، در اتمسفر آن وجود دارد؟ چرا در این زمان طولانی، گازاکسیژن فعال با بقیه عنصرها ترکیب نشده و هنوز در لایه های هوا کره زمین وجود دارد؟
این سؤالات برای مدت های طولانی بی جواب مانده بود ولی لاولاک اعتقاد داشت که جوابی برای همه این سوال ها پیدا خواهد کرد. وی معتقد بود که همه این اتفاق ها نشان دهنده وجود نیرویی است که سیاره ما را در بر گرفته، نیرویی که قدرت تغییر سیارات را دارد، نیرویی هیجان انگیز که به شکل حیات متجلی می شود. لاولاک، این نیرو را” گایا” نامید که برگرفته از نام یونانی الهه زمین می باشد.
نظریه گایا، تحولی بزرگ در اندیشه انسان در مورد طبیعت به وجود آورد. در این راستا، جنبشی کاملاً علمی به نام جنبش زیست محیطی تشکیل شد که در حقیقت، نوعی بازگشت به طبیعت به شمار می رفت. بر اساس این موضوع مکاتب معنوی جدیدی در دهه ۱۹۶۰ به وجود آمد و نگاه معبدگونه به طبیعت را دوباره بیان کردند، نگاهی که مفهوم لزوم احترام به طبیعت را زنده کرد.
جیمز لاولاک اعتقاد داشت که نیرویی الهی سیاره زمین را فرا گرفته
گایا چیست؟
برای اینکه بدانیم نظریه گایا چه دیدگاه جدیدی را پیرامون حیات در سیاره ما مطرح کرده، بهتر است اول به دیدگاهی که قبل از آن وجود داشت، بپردازیم. قبل از طرح نظریه گایا، دیدگاه متعارف زیست شناسان) به عنوان طبیعت شناسان عصر جدید) برای تبیین فرآیند شکل گیری و تحول حیات در سیاره، مبتنی بر نظریه ای تحول داروینی بود که ریشه در قرن نوزدهم داشت.
طبق این نظریه که توسط چارلز داروین، طبیعت شناس مشهور انگلیسی بیان شده بود، موجودات زنده، خود را با شرایط محیطی سیاره ای که در آن زندگی می کنند، مطابقت می دهند.به عبارتی دیگر در این دیدگاه موجودات زنده در تعامل با سیاره خود، عمدا تأثیر پذیرند. ولی گایا، دیدگاه کاملاً نو و متفاوتی را بیان کرد.
بر اساس نظریه گایا، موجودات زنده فقط جزئی از یک فرآیند کلی تر از حیات در زمین هستند. تمامی سیاره زمین، زنده به است و هریک از موجودات، در حقیقت مثل سلول های موجود زنده می باشند. بدین صورت، نه تنها موجودات از محیط سیاره خود تأثیر می پذیرند بلکه به نحوی بر این محیط اثر گذاری می کنند تا فرآیند حیات، در کل سیاره ادامه پیدا کند.
آیا نظریه جیمز لاولاک پایه علمی دارد؟
گایا و علم
از آنجایی که لاولاک یک دانشمند بود و گایا را به عنوان یک نظریه علمی طرح کرد، برای دفاع از نظریه او باید از شواهد علمی و معتبر استفاده کرد. او اولین نظریات خود را درباره سیاره زنده در سال ۱۹۶۵ منتشر کرد و تلاش نمود بر اساس نظریه گایا، ترکیبات آتمسفر موجود در زمین و دلیل از بین نرفتن اکسیژن آزاد در جو را (که برای تداوم زندگی زمین لازم است) شرح دهد. او بر همین اساس، حتی طرحی برای جستجوی حیات در باقی سیاره ها ارائه کرد.
در سال ۱۹۷۰ لاولاک، همکاری خود را با زیست شناسی به نام ” لین مارگولیس” شروع کرد. مارگولیس یکی از محققین دانشگاه بوستون، به نظریه گایا علاقه مند شد. او می گفت که احتمالاً میکروارگانیزم هایی مانند: باکتری ها، در طی میلیون ها سال قبل، نقش کلیدی در تعامل حیات با سیاره زمین را داشته اند و بر همین اساس، مطالعه روی آن ها شواهد بیشتری جهت تأیید درستی نظریه گایا خواهد داد.
جیمز لاولاک دیدگاه جدید در رابطه با چرخه گوگرد به وجود آورد
نخستین پیش بینی لاولاک
بر اساس این مطالعه لاولاک توانست اولین پیش بینی خود را با نظریه گایا طرح کند. این پیش بینی مربوط به ترکیبات گوگرد (سولفور) بود که عنصری کلیدی برای ارگانیزم های زنده به حساب می آید. در آن هنگام همه می دانستند که ترکیبات سولفات (اکسید گوگرد( توسط باران از خاک شسته شده و در اقیانوس ها جمع می شود. اما بر اساس نظریه گایا، لازم است سیاره زمین به گونه ای عمل کند که با بازگردانی این عنصر کلیدی به خاک، تداوم حیات را تضمین کند. لاولاک باور داشت که این کار باید توسط باکتری های موجود در اقیانوس ها انجام شود.
بدین ترتیب، لاولاک برای اثبات درستی پیش بینی خود، یک سفر دریایی تحقیقاتی را شروع کرد و همین سفر باعث به وجود آمدن دیدگاه جدید علم نسبت به چرخه گوگرد در زمین شد. لاولاک کشف کرد که تجزیه جلبک های دریایی به وسیله باکتری ها درون اقیانوس ها باعث آزاد شدن گازی به نام دی متیل سولفید می شود.
این گاز، نقش زیادی در شکل گیری ابرها در آسمان دارد. بنابراین با بارش باران، سولفور دوباره به خاک بر می گردد تا موجودات در خشکی نیز بتوانند از آن بهره ببرند. از طرف دیگر، همین بارش باعث شستن مواد معدنی از خاک و جا به جا کردن آن به اقیانوس ها می شود که این خود، تغذیه جلبک های دریایی را فراهم می کند. این کشف، در واقع تأییدی بر درستی نظریه گایا بود و به خوبی نشان داد که موجودات زنده درون زمین، تنها تحت تأثیر محیط اطراف خود نمی باشند بلکه بر محیط نیز تأثیر خواهند گذاشت. آن ها به نحوی عمل می کنند که تداوم حیات در همه سیاره ممکن شود.
نظریه جیمز لاولاک ثابت می کند که زمین زنده است
بعد از این موفقیت، لاولاک نمونه های شگفت انگیز دیگری برای تایید درستی نظریه اش منتشر کرد. مثلا او نمونه ای از میکروب های اولیه را پیدا کرد که با رسوب نمک در اطراف سواحل کم عمق دریا، در طی میلیون ها سال از شور شدن بیش از حد آب پیشگیری کردند.
این تلاش ها در اواخر دهه ۱۹۷۰ جای نظریه گایا را در بین دانشمندان جهان گشود. شبیه سازی های رایانه ای سال های اخیر نیز بیشتر از قبل درستی این نظریه را ثابت کردند. دکتر جیمز لاولاک ۸۶ ساله معتقد است که اکنون حتی کسانی که از مخالفان جدی گایا بودند هم این نظریه را باور کردند؛ نظریه ای که باعث ایجاد این تفکر در ذهن انسان شد که” زمین زنده است.”
مرتبط:
آرزوی فرهاد حسن‌زاده برای جهان و کودکان در ۵۸سالگی
