آینده نشر کودک و نوجوان، آینده جامعه است.
تعداد کتابفروشیهای تخصصی کودک در کشور کمتر از انگشتان یک دست است.
در‌حالی‌که سهم قابل توجهی از عناوین منتشر شده در بازار نشر به حوزه کودک و نوجوان اختصاص دارد، اما کارشناسان بر این باور هستند که عوامل مختلفی ازجمله انتشار کتاب‌های سطحی در این حوزه خطر بزرگی است که باید جدی گرفته شود.
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، صنعت نشر کشور در سال‌های اخیر به‌دنبال بحران‌های اقتصادی درگیر رخدادهای مختلفی شده که بسیاری از دست‌اندرکاران این حوزه را با چالش روبه‌رو کرده است. در این میان، وضعیت نشر و تولید کتاب کودک و نوجوان به دلیل ملاحظات و حساسیت‌هایی که در محتوا و همچنین شرایط خاص تولید این کتاب‌ها وجود دارد، شرایط خاص‌تری به‌نظر می‌آید.
حجم گسترده کتاب‌های کودک و نوجوان در موضوعات مختلف، مشکلات تامین مواد اولیه برای تولید کتاب‌های این حوزه، دغدغه‌های اقتصادی و کاهش تیراژ کتاب‌ها؛ همچنین رشد کتاب‌های سطحی و کپی شده از جمله موضوعاتی که ناشران این بخش با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.
به مناسبت روز جهانی کودک تلاش کردیم در قالب گزارشی به دغدغه‌‌ها و مشکلات نشر و تولید کتاب کودک بپردازیم و در گفت‌وگو با دو ناشر پیشکسوت کودک و نوجوان آسیب‌های این حوزه را جویا شویم.
آینده نشر کودک و نوجوان، آینده جامعه است
سراغ عبدالعظیم فریدون، رییس انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان می‌رویم. او با بیان اینکه معضلات کتاب کودک نسبت به کتاب بزرگسال خیلی بیشتر است، می‌گوید: اولین معضل این است که کودک به صورت مستقیم به کالا یعنی همان کتاب دسترسی ندارد؛ یعنی حتما باید با خانواده‌اش باشد و از آنجایی که خانواده به‌نوعی درگیر مشکلات اقتصادی است، چندان فرصت خرید کتاب برای کودک را ندارد.
او ادامه می‌دهد: نکته دیگر این است که اگرچه ویترین کتابفروشیهای بزرگسال محدود است اما فروشگاه کتاب کودک در سطح شهر خیلی کم داریم و شاید بتوان گفت کتابفروشی اختصاصی کودک در کل کشور به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد.
فریدون با بیان اینکه ما در بخش دیگر با مشکل کتابخانه مدارس و کمبود کتاب در این کتابخانه‌ها مواجه هستیم، عنوان می‌کند: بسیاری از کتابخانه‌های مدارس، کتاب جدید و به‌روز ندارند و مشکل مضاعف آن نبود کتابداران حرفه‌ای که با این حوزه آشنا باشند، است؛ کتابدارانی که دانش‌آموزان را به کتابخوانی علاقه‌مند کنند.
وی در بخش دیگر صحبت‌های خود به مشکل کمبود کاغذ برای ناشران کودک و نوجوان اشاره کرد و توضیح می‌دهد: ناشران حوزه کودک نمی‌توانند از کاغذ موجود در بازار استفاده کنند و نیازمند کاغذ گلاسه با گراماژ بالا هستند که در بازار بسیار محدود هستند. همچنین قیمت آزاد این کاغذها آسیبی است که فعالان این بخش را مشکل کرده است.
فریدون با اشاره به کاهش تیراژ کتاب کودک طی سه دهه اخیر می‌گوید: ما در دهه ۶۰ برای هر کتاب حدود ۲۰ تا ۷۰ هزار نسخه می‌زدیم اما الان در بهترین شرایط کتاب‌ها به تیراژ ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ نسخه رسیده است که با توجه به هزینه‌های کاغذ و زینک و لیتوگرافی، موجب بالا رفتن قیمت کاغذ شده است.
وی با بیان اینکه مشکل ناشران کودک فقط به کاغذ گلاسه محدود نمی‌شود و تهیه زینک هم مشکل دیگر آنان است، عنوان می‌کند: زینک دولتی فقط برای کتاب چاپ اول اختصاص پیدا می‌کند و برای بسیاری از کتاب‌های چاپ دوم و سوم دچار مشکل هستیم؛ زیرا کتاب کودک به دلیل رنگی بودن فقط با یک زینک تهیه نمی‌شود بلکه گاهی نیازمند زینک‌های بیشتر است و مجبور می‌شویم زینک آزاد خریداری کنیم.
رییس هیات مدیره انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان با طرح این موضوع که تولید کتاب کودک با توجه به مشکلات اقتصادی خیلی دشوار است، می‌گوید: بخشی از آینده کشور ما به فرهنگ مکتوب بستگی دارد و تولید این بخش با مخاطرات جدی مواجه شده است؛ بنابراین دولت باید به این نکته توجه کند که حمایت از نشر کتاب کودک؛ به نوعی سرمایه‌گذاری برای آینده نشر بزرگسال و حتی جامعه است؛ زیرا کودکان باید با کتاب عجین شوند.
کتاب‌های سطحی را جدی بگیریم
در این زمینه، مدیر انتشارات قدیانی معتقد است اگر بخواهیم مساله کتاب کودک را در یک تقسیم‌بندی زمانی بررسی کنیم، باید به دهه‌های مختلف نگاهی داشته باشیم؛ به عنوان مثال تا قبل از انقلاب غالب کتاب‌ها، ترجمه شده و بسیار سطحی بودند و کمتر به زمینه‌های بومی و جدی فرهنگ فارسی توجه می‌شد که بعضا از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان یا سروش تولید می‌شدند.
وی می‌افزاید: دهه اول و دوم از پیروزی انقلاب اسلامی را می‌توان اوج شکوفایی کتاب‌های کودک و نوجوان در حوزه ادبیات، شعر و داستان دانست. در همین ایام مترجمان کم‌کم به سمت ترجمه کتاب‌های علمی و آموزشی حرکت کردند که نتایج خوبی به همراه داشت.
قدیانی با بیان اینکه دهه گذشته با شرایطی که در کشور حاکم بود، بسیاری از ناشران نسل جوان و ناشران حرفه‌ای دیگر به تولید و چاپ کتاب‌های کودک روی آوردند، عنوان می‌کند: با ورود نسل جدید به جمع ناشران کودک و نوجوان؛ تعداد عناوین کتاب‌های این حوزه به شکل محسوسی رشد پیدا کرد ولی این افزایش آمار نگرانی‌های جدی را به همراه دارد.
وی با اشاره به این نگران‌های توضیح می‌دهد: خانواده‌ها باید در انتخاب کتاب مناسب برای فرزندانشان دقت کنند. توجه به نام نویسنده و شاعر، تصویرگر و ناشر از جمله پارامترهایی است که والدین زمان خریداری کتاب باید آن را در نظر بگیرند تا اثر خوب و مناسبی را در اختیار کودکانشان قرار دهند.
مدیر انتشارات قدیانی با بیان اینکه ناشرانی که در دهه‌های گذشته به صورت تخصصی وارد این حوزه شده‌اند، باید به جامعه و مردم شناسانده شوند، می‌گوید: این ناشران اغلب با استفاده از از کارشناسان و مشاوران تخصصی و توجه به شرایط بومی و فرهنگی کشور؛ به بحث تالیف و ترجمه رمان و شعر اقدام کرده‌اند اما در کنار جریان‌های اصیل، برخی به تولید و انتشار کتاب‌های سطحی با رنگ و لعاب جذاب گرایش پیدا کرده‌اند.
وی درباره آسیب‌های ورود آثار سطحی کودک و نوجوان به ادبیات این حوزه هشدار می‌دهد و می‌افزاید: نگران هستیم که این کتاب‌ها به کودکان و نوجوان لطمه بزند و حتی برای نفوذ این آثار به مدارس و ارتباط ناشران با اولیای مدارس برای فروش چنین کتاب‌هایی نیز نگران هستیم.
قدیانی با بیان اینکه ادبیات نشر کودک و نوجوان تا حد قابل قبولی غنی و مناسب است، می‌گوید: مساله اصلی اینجا است که انتشار و تولید کتاب‌های سطحی و رونویسی شده، رشد بسیار زیادی داشته است و همین موضوع ما را نگران می‌کند که کتاب‌های خوب و مفید لابلای کتاب‌های سطحی گم شوند و خانواده‌ها نتوانند سره را از ناسره تشخیص دهند.
از نظر او مساله اینجا است که بخش زیادی از کتاب‌های سطحی کودک و نوجوان در مکان‌هایی غیر از کتابفروشی‌ها عرضه می‌شوند! او در این‌باره عنوان می‌کند: اکنون در اغلب مکان‌های عمومی و پایانه‌های ترمینال اتوبوس و قطار ما شاهد عرضه کتاب‌های سطحی با تخفیف‌های غیرمتعارف ۴۰ و ۵۰ درصدی روبه‌روییم در حالی که با تورق این کتاب‌ها شاهد هستیم که ۹۰ درصد این کتاب‌ها رونویسی شده از کتاب‌های ناشران قدیمی است.
قدیانی در پایان آگاهی بخشی به خانواده‌ها و جامعه را راهکار مقابله با این عوام‌فریبی می‌داند و می‌گوید: رسانه‌ها باید درباره تبعات آثار کم‌محتوا و سطحی به خانواده‌ها اطلاع‌رسانی کنند و اشعار و داستان‌هایی که دراین کتاب‌ها آورده می‌شوند، باید نقد و بررسی شود تا به‌مرور این فرهنگسازی در میان مردم؛ به‌خصوص والدین که مسئولیت خریداری کتاب برای کودکانشان را به عهده دارند، ایجاد شود.
در پایان باید گفت نگارش متون تخصصی و حرفه‌ای در حوزه کودک و نوجوان همواره یکی از سخت‌ترین و مشکل‌ترین حیطه‌های نویسندگی است و در کنار آن تولید و نشر کتاب کودک به عنوان یک کار تخصصی نیز مساله‌ای است که نباید از آن غافل شد. شاید بتوان گفت که سود بالای اقتصادی در فروش کتاب‌های کودک یکی از دلایل ورود ناشران تازه‌کار به این حوزه باشد اما تخصص‌گرایی و تعهد حرفه‌ای نکته‌ای است که نباید لابلای انگیزه‌های اقتصادی گم شود.
