خود آگاهی چیست؟ راههای تقویت مهارت خود آگاهی در کودکان
یکی از جنبه های مهم رشد انسان، رسیدن به خود آگاهی از طریق تجربه های زندگی است. خود آگاهی امری اکتسابی است که در طی آن فرد به درک کاملی از توانایی ها، خواسته ها، امیال، آرزوها و احساسات خود دسترسی می یابد.
مفهوم خود آگاهی
خود آگاهی نوعی خود شناسی و توانایی در شناخت نقطه ضعف و قوت، ترس، خصوصیت های خوب و بد، خواسته ها و آرزو ها می باشد. فرد با خود آگاهی بر خصوصیات ظاهری، احساسات، افکار و نقاط ضعف و قوت خود اشراف کامل می یابد و قادر به کنار گذاشتن خصوصیات منفی می شود.
به طور کلی مولفه های خود آگاهی شامل عزت نفس، شناخت هویت، شناخت احساسات و احساس ارزشمندی فرد می گردد.
خودآگاهی در کودکان
شکل گیری خود آگاهی و خود شناسی در کودکی به گذر زمان نیاز دارد. در واقع این فرایند به صورت ناگهانی امکان پذیر نیست وبه شناسایی احساسات، علاقه مندی ها و نقاط ضعف و قوت شخصیت توسط خود کودک نیاز دارد.
مزایای خودآگاهی در کودکان
کودکان در ابتدا قادر به شناسایی پاسخ مناسب در موقعیت های گوناگون نیستند لذا ملزم است به درکی از خود شناسی برسند تا بتوانند امور مختلف را اولویت بندی کند و در برابر گزند سوءاستفاده گران رفتار مناسب بروز دهد.
خود آگاهی نه تنها در کودکی بلکه در بزرگسالی نیز در شکل گیری شخصیت او موثر است. درواقع به میزانی که شخص به خود آگاهی برسد، توانایی پذیرفتن خود و تغییر شرایط نامطلوب را دارد.
خودآگاهی موجب برجسته شدن نقاط قوت فرد می گردد لذا عزت نفس فرد بالا می رود. در صورتی که فردی از خود آگاهی بهره مند نباشد، از عدم اعتماد به نفس رنج می برد و افسار امور روز مره را به دست دیگرن می سپارد. درنتیجه استعداد های وجود خود را نادیده می گیرد.
علاوه براین، زمانی که ساختار شخصیتی فردی بر اساس نیروهای بیرونی شکل گرفته باشد، بسیار ناپایدار و شکننده خواهد بود. بنابراین خود آگاهی شرط اول و ضروری برای برقراری ارتباط انسان ها با اجتماعات است.
خودشناسی به افراد در کنترل احساسات، کاهش نقاط ضعف با تکیه بر نقاط قوت، تعیین اهداف واقع بینانه و آگاهی در نیاز ها کمک شایانی می کند.
خود آگاهی به دو طریق امکان پذیر است:
خود آگاهی خصوصی
خود آگاهی خصوصی به وضعیتی اطلاق می شود که کودک از وجود نوعی ویژگی در خود آگاهی داشته باشد، درصورتی که دیگران از وجود آن ویژگی مطلع نباشند.
برای مثال زمانی که کودک در موقعیتی جدید قرار می گیرد و مضطرب است. اینکه خود کودک بداند در حال حاضر استرس دارد نوعی خود آگاهی خصوصی است در صورتی که افراد دیگر متوجه این مسئله نمی شوند.
خود آگاهی عمومی
خود آگاهی عمومی نوعی تئوری ذهن است که از سن پنج سالگی آغاز می گردد. شکل گیری خود آگاهی عمومی نیازمند آن است که کودک درک کند دیدگاه، احساسات و افکار افراد با هم متفاوت است. بنابراین هر فردی از واکنش ها و رفتار های او درک متمایزی دارد.
راه حل هایی برای افزایش سطح خود آگاهی در کودکان
مناسب ترین سن برای افزایش خود آگاهی کودکان، از پنج سالگی آغاز می گردد. یکی از تکنیک های کاربردی در خودشناسی استفاده از جعبه پاندورا است.
جعبه ی پاندورا جعبه ای صندوقی شکل با ظاهری زیبا است که در داخل آن آینه ای قرار دارد.
جعبه را در مقابل کودک قرار دهید و به او بگویید:
« داخل این جعبه ی زیبا عکس فردی قرار دارد که هیچ کس در دنیا شبیه او نیست. در کل گذشته ی تاریخ نشانه ای از او وجود ندارد و حتی در روزنامه ها و اخبار مهم هم اسمی از او برده نشده است. او با آدم های دیگر فرق دارد و یگانه است. اکنون دوست داری داخل جعبه را نگاه کنی تا بفهمی آن شخص کیست؟ »
با این روند، کودک هیجان زده می شود و می خواهد بداند عکس چه کسی در داخل جعبه قرار دارد. با باز شدن جعبه متوجه منحصر به فرد بودن و بی نظیری گوهر وجودی خود می شود.
مهارت خود آگاهی امری اکتسابی می باشد و کسب این مهارت در کودکان متأثر از مشاهده است. والدین نقش بسیار موثری در شکل گیری شخصیت فرزندان دارند لذا مهارت یادگیری و افزایش خود آگاهی در کودکان ضرورت می یابد.
برای تسریع آموزش مهارت خود آگاهی به کودک در ابتدا باید با او ارتباط عاطفی برقرار کنید.در وهله ی اول کودک را با ویژگی های ظاهرش شروع کنید سپس کارکرد هر یک از اعضا را برای او بیان کنید.
درگام بعدی باید کودک با آرزوها، استعداد و توانایی ها، خواسته ها و امیال خصوصی اش آشنا شود.
در راستای کسب مهارت خودآگاهی کودکان عوامل متعددی تاثیر گذار هستند. در ادامه مطلب آن ها را بازگو می کنیم.
• برجسته سازی شخصیت های مختلف افراد
• بازگو کردن مزایای شکست و یادگیری از طریق تجربیات
• دعوت کردن کودک به چالش و گفت و گو
• تأکید بر منحصر به فرد بودن
• تقویت مهارت پیش بینی
• قضاوت کردن و فکرکردن به نتیجه ی کار قبل از هر واکنشی
• شناسایی محدودیت های جسمی و به کارگیری «نمی توانم» و «نمی دانم»
• بازی های خودآگاهی جسمی مانند ساخت کاردستی
• بازی هایی در جهت رشد خودآگاهی از قبیل بازی صندلی داغ
• تجربه کردن موقعیت های گوناگون
• اختیار در تصمیم گیری
• تشویق کودک برای رسیدن به اهداف
• ابراز علاقه به کودک بی هیچ قید و شرطی
• قدردانی از کودک در هنگام کسب موفقیت، قدردانی موجب تقویت عزت نفس می گردد.
چهار عامل مهم در شکل گیری خود آگاهی کودکان
مثبت اندیشی
ساختار تفکر و مغز کودک در رابطه با پیام های منفی آگاهانه تر عمل می کند. بنابراین برای جلوگیری از رشد افکار ناسالم و احساس کاذب، بهتر است به وسیله ی جملات انگیزشی و خوش بینی کودک را به مثبت اندیشی تشویق کنید.
بازخورد مثبت و منفی
تشویق کودکان تنها زمانی بازخورد مثبت دارد که کاری را به نحو صحیح انجام داده باشد، درواقع تشویق بیش از حد کودکان موجب کاهش سطح توقع کودک از توانایی های خود می شود.
گاهی والدین گمان می کنند با انتقاد از رفتار های کودک به اعتماد به نفس او خدشه ای وارد می شود. انتقاد کردن در شرایطی که به طریقه ی درست ارائه شود، باعث آگاهی کودک از عملکرد اشتباه خود می گردد و به مرور زمان مسئولیت کار های خود را برعهده می گیرد.
تمرین ذهن آگاهی
مهمترین مهارت زندگی، خودآگاهی است. این مهارت در ابعاد هیجانی، رفتاری و شناختی شکل می گیرد و موجب ارتقای سلامت روانی فرد می گردد.
به فرایند روان شناختی که با در نظر گرفتن تجربیات موجب پرورش آگاهی می شود، ذهن آگاهی گفته می شود.
ذهن آگاه در مقابله با استرس ها، ایجاد تمرکز، افزایش همدلی و تقویت سیستم عصبی کمک می کند.
برای تمرین ذهن آگاه به فرزند خود آموزش دهید، در موقعیت های گوناگون قبل از هر واکنشی ابتدا نفس عمیق بکشد، قضایا را تجزیه و تحلیل کند، به سخنان افراد گوش دهد و در آخر تصمیم بگیرد.
قدرت اختیار در تصمیم گیری
والدین نقش رهبر و راهنما را در زندگی کودک ایفا می کنند. درواقع والدین باید به عنوان یک راهنما درباره ی تجربیاتشان در مسائل گوناگون با کودک صحبت کنند اما در تصمیم گیری هایی که مناسب سن کودک است به او فرصت انتخاب بدهند.
برای مثال تفاوت هوای سرد و گرم را برای فرزندتان بازگو کنید. سپس نوع انتخاب لباس را به او واگذار کنید. این فرصت تصمیم گیری موجب بر عهده گرفتن مسئولیت کارها در کودکان می شود.
منبع: بیتوته
