قورباغه؛ دوزیستی که سپر دفاعی زهرآگینی دارد
امروز ۳۰ آوریل (۱۰ اردیبهشت ماه) روز نجات قورباغه ها (Save the frog day) و بزرگترین روز فعالیت و آموزش حفاظت از دوزیستان در جهان است. به گفته رییس هیئت مدیره موسسه خزنده‌شناسان پارس تقریبا۸۹درصد تنوع زیستی کل دوزیستان دنیا را قورباغه‌ها و وزغ‌ها دربرمی‌گیرند و با تنوع زیستی بسیار بالا (۷۴۹۸ گونه شناخته شده در جهان) نقش اکولوژیک بسیار ارزشمندی در حفظ تالاب‌ها و تعادل اکوسیستم‌ها برعهده دارند.
باربد صفایی مهرو به مناسبت روز جهانی نجات قورباغه‌ها در گفت و گویی با بیان اینکه محافظت از قورباغه‌ها فقط نباید منوط به این روز باشد، اظهار کرد: محافظت از قورباغه‌ها نیاز به آموزش در دوران کودکی دارد تا علاقه‌مندی به حیات وحش و محیط اطراف در بزرگسالی نهادینه شود. به طور مثال در کشورهایی همچون سوییس و آلمان چندسالی است پروژه‌هایی برای حفاظت از قورباغه‌ها و وزغ‌ها در فصل تولید مثلشان و مهاجرت به برکه‌های زادآوری انجام می‌شود که با محوریت کودکان برگزار می‌شود.
وی درباره پروژه محافظت از قورباغه‌ها اینگونه توضیح داد که کودکان و نوجوانان صبح، قبل از رفتن به مدرسه قورباغه‌هایی را که در مسیر مهاجرتشان به برکه‌های زادآوری می‌خواهند وارد جاده شوند را برای جلوگیری از تصادف به طرف مقابل انتقال می‌دهند و سازه‌هایی برای جلوگیری از صدمه به حیات وحش به‌صورت موقتی توسط حفاظتگران محیط‌‌زیست قرار داده می‌شود و نوجوانان علاقمند به‌صورت داوطلبانه صبح به صبح برای نجات و حفاظت از دوزیستان به این گروه‌ها کمک می‌کنند چرا که دوزیستان در زمان زادآوری از جنگل‌ها به برکه و پس از آن از برکه به جنگل‌ها باز می‌گردند و در این زمان احتمال اینکه جمعیت‌های بزرگی از آنها بر اثر تصادفات جاده‌ای از بین بروند، بسیار زیاد است.
رییس هیئت مدیره موسسه خزنده‌شناسان پارس تصریح کرد: درست است که محافظت از محیط زیست بر عهده سازمان‌های دولتی همچون سازمان محیط زیست است ولی این روز به ما یادآوری می کند که ما چگونه می‌توانیم در کارهای کوچک برای نگهداری و حفاظت گونه‌های حیات وحش سهیم باشیم.
۸۹ درصد از سهم تنوع زیستی دنیا متعلق به قورباغه‌ها و وزغ‌ها است
وی در پاسخ به این پرسش که چرا قورباغه‌ها برای اکوسیستم و محیط زیست مهم هستند؟ گفت: تقریبا ۸۹ درصد تنوع زیستی کل دوزیستان دنیا را قورباغه‌ها و وزغ‌ها دربرمی‌گیرند. قورباغه طی میلیون‌ها سال گذشته بخش‌های بزرگی از خشکی‌های جهان را تحت سیطره خود درآورده‌اند. قورباغه‌ها و نوادگانشان که ما امروزه به عنوان وزغ آنها را می‌شناسیم، در مناطق مختلف جهان مثل آمازون تا مناطق خشک و حتی مناطق کویری نیز وجود دارند. آنها با تنوع زیستی بسیار بالا (۷۴۹۸ گونه شناخته شده در جهان)، نقش اکولوژیک بسیار ارزشمندی در حفظ تالاب‌ها و تعادل اکوسیستم‌ها برعهده دارند.
صفایی مهرو ادامه داد: قورباغه‌ها در زمان بلوغ شکارگران بسیار قهاری در کنترل جمعیت حشرات و بی‌مهره‌ها هستند همچنین به عنوان شکار برای موجودات دیگری مانند پرندگان، مارها و حتی در برخی موارد پستانداران به شمار می‌آیند. از این رو قورباغه‌ها نقش بسیار زیادی در کنترل بیولوژیک بسیاری از گونه‌های موجود در طبیعت دارند. برای نمونه گروهی از موجودات مانند ملخ‌ها که با افزایش و طغیان جمعیتی می‌توانند به آفاتی مضر برای زندگی امروز انسان تبدیل شوند را به‌راحتی کنترل می‌کنند.
رییس هیئت مدیره موسسه خزنده‌شناسان پارس با اشاره به اینکه قورباغه‌ها پوست بسیار ظریفی دارند، در زمینه مقایسه ساختار پوست که با دیگر گونه‌ها اظهارکرد: به طور مثال پستانداران مو دارند، پرندگان پر دارند و ماهی‌ها پولک و این دوزیستان تنها گونه‌هایی هستند که سپر دفاعی ندارند. این پوست به‌راحتی ممکن است که آسیب ببیند و توسط میکروارگانیسم‌های مختلف شامل قارچ‌ها، انگل‌ها و باکتری‌ها مورد حمله قرار گیرد و از بین رود.
وی تاکید کرد: با وجود اینکه در دست گرفتن و لمس کردن قورباغه‌ها به خصوص به کودکان ما کمک می‌کند تا با طبیعت بیشتر آشنا شوند اما این کار می‌تواند به آنها آسیب بزند.
استفاده قورباغه‌ها از زهر برای حفاظت
صفایی مهرو درباره پوست قورباغه‌ها و مکانیزم دفاعی آنها در برابر باکتری‌ها و ویروس‌ها گفت: مطالعات فراوانی در مورد خصوصیات ضد باکتریایی ترشحات پوستی قورباغه‌ها انجام شده است. قورباغه‌ها دارای دو نوع غدد پوستی هستند، که یکی برای تولید رطوبت مورد نیاز پوستی به آنها کمک می‌کند و دیگری تولید زهرآبه و موادی است که بتواند آنها را در مقابل موجودات مهاجم نظیر باکتری و ویروس‌ها محافظت کند. به طور مثال قورباغه‌هایی که در محیطی مرطوب نظیر آمازون و یا جنگل‌های هیرکانی زندگی می‌کنند بدون این ترکیبات آلی تبدیل به طعمه‌ای آسان برای تغذیه قارچ می‌شوند.
وی ادامه داد: اما ترکیبات موجود بر پوست آنها به بقا و حفظ نسلشان کمک می‌کند. حتی برخی از قورباغه‌ها می‌توانند به‌حدی زهرآگین باشند که با یک لمس باعث مرگ جانور مهاجم شوند ولی برخی مطالعات دانشگاهی برای تولید چسب زخم‌های ضد باکتری از پوست این گونه‌ها در حال انجام است. به‌طورکلی خدماتی که دوزیستان به طبیعت ارائه می‌دهند کم نیست و البته در خودخواهانه‌ترین حالت در صورت انجام پیشرفت‌های علمی در بسیاری موارد مدل‌هایی بسیار کارآمد در زندگی انسان فردا خواهند بود.
نابودی دوزیستان با ورود فاضلاب‌های شهری و کشاورزی به تالاب‌ها
نویسنده کتاب دوزیستان ایران درباره عوامل تهدید کننده قورباغه‌ها گفت: ورود فاضلاب‌های شهری و خانگی و فاضلاب‌های کشاورزی – که حاوی کود و سم هستند – به تالاب‌ها و رودخانه‌ها بیشترین آسیب را به قورباغه‌ها وارد می‌کنند چراکه قورباغه‌ها در محیطی زندگی می‌کنند که نیمی خشکی و نیمی آب است، به همین دلیل نسبت به این تغییرات بسیار حساس هستند و این تغییرات بسیار می‌تواند به آنها آسیب رسان باشد و منجر به انقراض برخی از گونه‌ها بر اثر آلودگی و انتشار بیماری‌های انگلی شود.
وی با بیان اینکه زمان زادآوری قورباغه‌ها در کشور ما از نیمه زمستان تا اواسط بهار است،اظهار کرد: از آنجا که ۴۵ درصد از تنوع گونه‌های دوزیستان جهان در معرض خطر انقراض قرار دارند، نجات قورباغه‌ها باید به‌صورت فراگیر در ایران آغاز شود. به عنوان مثال خوب است برای جلوگیری از آسیب به آنها در فصل مهاجرت و زادآوری، در جاده‌های جنگلی و کوهستانی به‌ویژه در نزدیکی تالاب‌ها تابلوهای هشدار برای عبور این گونه‌های ارزشمند تدارک دیده شود همچنین رانندگان نیز با سرعت کمتری رانندگی کنند. از طرف دیگر گروه‌ها و انجمن‌های محلی در این زمینه فعالیت‌هایی را آغاز کنند تا با آگاه سازی مردم تعداد بیشتری از قورباغه‌ها زنده بمانند.
صفایی مهرو در پایان تصریح کرد: مشکلات فراوانی بر سر راه بقا و حفظ دوزیستان وجود دارد که لازم است گروه‌های مختلف حامیان حیات وحش به آن نگاهی علمی و آگاهانه داشته باشند. متاسفانه بر اساس اعلام سازمان‌های جهانی حفاظت از دوزیستان در کل جهان علاوه بر آلودگی زیستگاه‌های دوزیستان، شاهد آن هستیم که برخی گونه‌های غیربومی و مهاجم نظیر آزولا، لاکپشت گوش قرمز، گربه و سگ‌های ولگرد رفته رفته در حال تسخیر زیستگاه‌های طبیعی و شکار گونه‌های بومی هستند که باید فکری اساسی برای آنها انجام شود.
منبع: ایسنا
