شیر مادر _مایع بی‌نظیر، معجزه‌گر و زنده برای کودکان
خانواده به‌منزلۀ نخستین گروه و مادر به‌منزلۀ محوری‌ترین عضو خانواده، نقشی اساسی در سلامت اعضای خانواده به عهده دارد، حراست از فرزندان به‌طور غریزی همزمان با ولادت هر کودک، فرض مسلمی در اولویت‌های هر خانواده محسوب می‌شود،تغذیه با شیر مادر یکی از عوامل مهم ارتباطی بین مادر و کودک در بدو تولد و پس از آن است و شالودۀ مناسبی برای سلامتی جسمی و روحی کودک در آینده به‌شمار می‌رود.
همه ساله دهم تا شانزدهم مردادماه با عنوان هفته جهانی شیر مادر نامگذاری شده است، طبق مطالعات انجام شده مادرانی که فرزند خود را با شیر خود تغذیه می‌کنند خیلی زودتر از سایر مادران احساس مثبت و مناسبی نسبت به فرزندانشان پیدا می‌کنند، ضمن اینکه «شیر مادر یکی از کامل‌ترین منابع غذایی برای رشد و سلامت کودک است و هیچ غذایی قابل مقایسه با آن نیست.»
با ظهور دنیای مدرن و رواج مدرنیته و پررنگ‌تر شدن اشتغال زنان در جامعه متأسفانه برخی از مادران به‌دلیل مشغله‌های کاری و دیگر دلایل مختلف در تغذیه کودک شیرخوار خود با غفلت از مزایای شیر مادر، شیرخشک را به شیر مادر ترجیح می‌دهند غافل از اینکه این مایع معجزه‌گر در رشد و تکامل کودک و حتی سلامتی مادر از چه اهمیت ویژه‌ای برخوردار است .
رئیس گروه سلامت خانواده و جمعیت معاونت بهداشتی دانشکده علوم پزشکی اسدآباد با اشاره به اهمیت تغذیه در شش ماه اول زندگی کودک شیرخوار، اظهار کرد: شیر مادر بهترین و کامل‌ترین غذا برای شیرخوار بوده و مطابق توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت شیرخواران در ۶ ماه اول زندگی به‌منظور تأمین رشد، تکامل و سلامتی فقط باید با شیر مادر تغذیه شوند و (هیچ نوع مایعات یا غذای جامد دیگری) به‌جز قطره یا شربت حاوی مکمل‌های ویتامین‌ها و مواد معدنی (در صورت لزوم ) دریافت نکنند.
فهیمه بهزادی افزود: شیر مادر بهترین الگوی رشد و تکامل را برای کودکان فراهم کرده و به حفاظت شیرخوار درمقابل ابتلا به عفونت‌ها و بیماری‌های دوران کودکی کمک شایانی می‌کند، ضمن اینکه تغذیه با شیر مادر کودکان را در برابر بیماری‌های مزمن سالهای آتی عمر چون بیماری‌های قلبی و عروقی،چاقی،سرطان، دیابت محافظت می‌کند.
وی با اشاره به اینکه تغذیه انحصاری با شیر مادر و ذخایر دوران جنینی می‌تواند اکثر نیازهای تغذیه‌ای شیرخوار را تا پایان شش ماهگی تأمین کند، تصریح کرد: ویتامین‌های A-D تنها ریزمغذی‌هایی هستند که برای پیشگیری از بروز عوارض ناشی از کمبود آنها، مکمل یاری، با این دو ویتامین از ۵-۳ روزگی همزمان با غربالگری هیپو تیروئیدی توصیه می‌شود.
بهزادی خاطرنشان کرد: بر اساس دستورالعمل کشوری توصیه می‌شود کودکان از ۳ تا ۵ روز پس از تولد تا ۲۴ ماهگی، روزانه ۴۰۰ واحد بین‌المللی ویتامین D و ۱۵۰۰ واحد بین‌المللی ویتامین A دریافت کنند و نیز از زمان شروع غذای مکمل روزانه ۱۵ قطره آهن به رژیم غذایی کودک اضافه شود.
اهمیت غذای تکمیلی
وی با اشاره به اهمیت غذای تکمیلی کودک شیرخوار افزود: از پایان شش ماهگی شیر مادر قادر به تأمین انرژی، پروتئین، روی ،آهن و برخی از ویتامین‌های محلول در چربی نیست به‌طوریکه تغذیه با شیر مادر از ۶ تا ۱۲ ماهگی بیش از نیمی از ذخایر نیازهای تغذیه‌ای شیرخوار و از ۱۲ تا ۲۴ ماهگی، حداقل یک سوم آن راتأمین می‌کند، بنابراین شیرخواران از پایان شش ماهگی تا ۲۴ ماهگی باید علاوه بر شیر مادر با غذاهای دیگری مورد تغذیه قرار گیرند.
رئیس گروه سلامت خانواده و جمعیت معاونت بهداشتی دانشکده علوم پزشکی اسدآباد در ادامه با بیان اینکه تغذیه تکمیلی علاوه بر تأمین بخشی از نیازهای شیرخوار، او را برای یک رژیم غذایی متنوع آماده می‌سازد، اضافه کرد: تغذیه تکمیلی ضمن تأمین مواد مغذی مورد نیاز برای رشد مطلوب شیرخوار به ایجاد عادات غذایی درست در سالهای آتی عمر کمک می‌کند.
بهزادی در پاسخ به این سوال که تغذیه تکمیلی چیست؟ یادآور شد: تغذیه تکمیلی به مواد غذایی جامد، نیمه‌جامد یا مایع حاوی مغذی و انرژی اطلاق می‌شود که علاوه بر شیر مادر یا شیر مصنوعی به شیرخوار داده می‌شود و طی دوره تغذیه تکمیلی اگر چه تغذیه با شیر مادر همچنان به عنوان منبع مهم تأمین مواد مغذی و عوامل حفاظتی حداقل تا دو سالگی ادامه می‌یابد اما شیرخوار به تدریج با غذاهای خانواده آشنا شده و به آنها عادت می‌کند.
خطرات شروع زود و دیرهنگام غذاهای تکمیلی
این کارشناس با اشاره به برخی از خطرات شروع زود و دیرهنگام غذاهای تکمیلی، خاطرنشان کرد: دریافت ناکافی انرژی با سایر مواد مغذی از طریق جایگزین شدن غذای تکمیلی با شیر مادر، افزایش ابتلای شیرخوار به بیماری‌های عفونی مانند اسهال، افزایش احتمال آلرژی به مواد غذایی ، افزایش خطر آسیپیراسیون ( ورود غذا یا مایعات به ریه ) به دلیل نداشتن توانایی در بلعیدن مواد غذایی، کاهش مزایای تغذیه با شیر مادر به‌ویژه کاهش دریافت عوامل حفاظتی شیرمادر را می‌توان از خطرات شروع زودهنگام غذاهای تکمیلی دانست .
بهزادی همچنین دریافت ناکافی مواد مغذی مورد نیاز برای تأمین رشد مطلوب شیرخوار و افزایش احتمال اختلال رشد، کمبود ویتامین A ،کم‌خونی و فقر آهن -آهسته‌تر شدن رشد و تکامل شیرخوار، به تأخیر افتادن عمل جویدن، خودداری از خوردن غذای جامد توسط شیرخوار و کاهش پذیرش غذای جامد را نیز از برخی از خطرات شروع دیر هنگام غذاهای تکمیلی برشمرد و گفت: برای شروع غذاهای تکمیلی، شیرمادر برحسب تقاضای شیرخوار داده شده و بلافاصله بعد از تغذیه شیرخوار با شیر مادر، غذای تکمیلی به او داده می‌شود، ضمن اینکه از یک نوع ماده غذایی ساده باید غذای تکمیلی شروع و کم کم به مخلوطی از چندین ماده غذایی افزایش یابد .
وی با تأکید بر اینکه باید بین اضافه کردن موادغذایی جدید به غذای تکمیلی۳ تا ۵ روز فاصله گذاشته شده تا آلرژی شیرخوار به آن ماده غذایی یا نداشتن تحمل به آن مشخص شود، ادامه داد: در صورتیکه شیرخوار به خوردن غذایی بی‌میلی نشان داد، مادر و یا مراقب کودک پافشاری نکنند، بلکه برای دو تا سه روز آن غذا را حذف و سپس دوباره شروع کنند و در این رابطه می‌توان تا ۱۰ بار مجدد این کار را تکرار کرد تا شیرخوار آن را بپذیرد.
بهزادی با بیان اینکه به‌دلیل انتقال طعم‌های متنوع از طریق رژیم غذایی مادر به شیر او ،پذیرش مواد غذایی در کودکانی که شیر مادر می‌خورند بیشتر است، یادآورشد: غلظت و قوام غذای تکمیلی باید متناسب با سن شیرخوار باشد به‌طوریکه غلظت اولین غذای تکمیلی مانند فرنی شبیه ماست معمولی بوده اما به تدریج برحسب سن شیرخوار غلظت غذا افزایش می‌یابد به‌طوریکه به تدریج غذای کودک از نیمه جامد به جامد تغییر کند.
مغذی کردن غذای کودک
رئیس گروه سلامت خانواده و جمعیت معاونت بهداشتی دانشکده علوم پزشکی اسدآباد در ادامه با اشاره به روش‌های مغذی کردن غذای کودک، اظهارکرد: مغذی کردن غذا یعنی اضافه کردن برخی مواد غذایی با هدف افزایش مقدار پروتئین، ویتامین‌ها و املاح غذا و از آن جایی که این کار می‌تواند باعث افزایش حجم غذای کودک شود لازم است حتماً مغذی کردن به همراه مقوی سازی غذا کودک انجام گیرد .
بهزادی اضافه کردن پودر جوانه غلات و حبوبات به برخی از غذاها به‌ویژه سوپ، فرنی،کته، اضافه کردن کمی گوشت یا مرغ به غذای شیر خوار، گنجاندن انواع حبوبات مانند عدس و ماش کاملاً پخته در غذای شیرخوار را از روش‌های مغذی‌سازی غذای کودک به مادران توصیه کرد و ادامه داد: سوپ از جمله غذاهای مغذی است که البته اگر رقیق تهیه شود مقدار انرژی آن ناکافی خواهد بود که در این رابطه بنابراین مادران از دادن سوپ رقیق به کودک خودداری و سعی کنند با استفاده از روش‌های مختلف مانند اضافه کردن کره، روغن و برنج آن را مقوی سازند.
روش‌های مقوی کردن غذای کودک
وی همچنین با اشاره به مقوی کردن غذای کودک گفت: مقوی کردن غذا یعنی اضافه کردن برخی موادغذایی با هدف افزایش مقدار انرژی غذا که در این رابطه به غذای کودکان مقدار کمی به اندازه یک قاشق مربا خوری کره ،یا روغن زیتون و یا روغن مایع اضافه کنید این کار بدون آنکه حجم غذای کودک را افزایش دهد مقدار کالری آن را افزایش می‌دهد ضمن آنکه بلع غذا برای کودک آسان‌تر می‌شود.
رئیس گروه سلامت خانواده و جمعیت معاونت بهداشتی دانشکده علوم پزشکی اسدآباد با تأکید براینکه میزان شکر موجود در غذای کودک برای مقوی‌سازی غذای کودک در محدوده دستور تهیه غذا باشد، گفت: غذاهای شیرین ضمن تغییر ذائقه کودک می‌تواند جایگزین غذاهای اصلی و حتی شیر مادر شده و به دلیل فقدان ریز مغذی‌ها موجب ابتلا کودک به سو تغذیه شود.
خودداری از مصرف برخی از غذاها و رفتارهای غذایی نادرست در کودکان زیر یکسال
بهزادی همچنین با اشاره به پرهیز و خودداری از مصرف برخی از غذاها و رفتارهای غذایی نادرست در کودکان زیر یکسال، بیان کرد: مصرف نوشیدنی‌های شیرین موجب افزایش خطر وزن اضافه وزن و چاقی و پوسیدگی دندان را در شیرخواران افزایش می‌دهد و ممکن است موجب اسهال، نفخ و فساد دندان در شیرخوار شود.
وی با تأکید بر اینکه چای، قهوه، دم کرده گیاهان مانع جذب مواد مغذی مانند آهن خواهد بود و تا حد امکان نباید برای شیرخواران زیر یکسال مورد مصرف قرار گیرد،گفت: از دادن آدامس ،آبنبات،تکه‌های بزرگ سیب ،آجیل ،کشمش، ذرت، هویج خام، انگور،کرفس و گیلاس به‌دلیل احتمال خفگی به شیر خوار خودداری شود.
بهزادی با اشاره به پرهیز از اضافه کردن نمک و ادویه به غذای شیر خوار، ادامه داد: مادران از دادن عسل به شیر خوار زیر یکسال به دلیل داشتن سم بوتولیسم، سفیده تخم‌مرغ و شیر گاو خودداری کنند.
اصول تغذیه با شیر مادر
رئیس گروه سلامت خانواده و جمعیت معاونت بهداشتی دانشکده علوم پزشکی اسدآباد در ادامه تصریح کرد: همانطور که کودکان در زمینه رشد و تکامل با هم تفاوت‌های زیادی دارند در زمینه روش تغذیه با شیر مادر هم یکسان نیستند و در بحث تغذیه با شیر مادر باید تفاوت‌های فردی را هم در نظر گرفت به همین دلیل است که تغذیه با شیر مادر علم و هنر به شمار می‌رود.
این کارشناس با اشاره به اینکه شیوه تغذیه شیرخوار نیز ممکن است با افزایش سن او تغییر یابد، افزود: مادر باید اطمینان حاصل کند که شیرخوار سالمی که از قدرت مکیدن خوبی برخوردار است به‌طور طبیعی شیوه تغذیه‌ای را که برای کودک شیرخوارش مطلوب‌تر است انتخاب کند.
بهزادی ادامه داد: در روزهای اول زندگی بسیاری از نوزدان میل دارند زودبه‌زود و برای مدت طولانی از پستان مادر تغذیه کنند، این مکیدن‌ها به افزایش تولید شیر مادر کمک می‌کند به‌هر حال بهترین انتخاب برای مادر آن است که مطابق میل و درخواست فرزند خود یعنی هر زمانی که او بخواهد و برای هر مدتی که میل داشته باشد به او شیر بدهد.
وی با اشاره به ضرورت رعایت برخی از اصول در ارتباط با تغذیه نوزدان با شیر مادر، تصریح کرد: برقراری تماس پوست با پوست مادر و نوزاد بلافاصله پس از تولد، شروع تغذیه نوزاد با آغوز به محض مشاهده علائم آمادگی نوزاد طی ساعت اول تولد، کمک به شیرخوار برای گرفتن صحیح پستان و ادامه تغذیه شیرخوار فقط با شیر مادر بدون هر نوع ماده غذایی دیگر (پرهیز از دادن آب ،آب قند ،انواع جوشانده‌ها و شیرخشک در شش ماه اول تولد که تغذیه انحصاری با شیر مادر نامیده می‌شود، مصرف قطره مولتی ویتامین و A+D و آهن مجاز است، دفعات تغذیه باشیر مادر به‌طور مکرر بر حسب تقاضای شیرخوار در شب و روز با مدت تغذیه در هر وعده نامحدود، در کنار هم بودن مادر و نوزاد در شب و روز، پرهیز از دادن گول زنک (پستانک )و بطری به شیرخوار، شروع غذاهای کمکی از پایان شش ماهگی به بعد با افزایش تدریجی مقدار و تنوع غذاهای نیمه‌جامد و جامد و همراه با ادامه تغذیه شیرخوار با شیر مادر از جمله مواردی است که رعایت این اصول در ارتباط با تغذیه نوزدان با شیر مادر ضرورت دارد.
بهزادی در ادامه با تأکید بر تداوم تغذیه با شیر مادر در سال دوم همراه با استفاده از غذاهای سفره خانواده و با اشاره به اهمیت تغذیه با شیر مادر و مزایای آن برای کودک، گفت: تغذیه کودکان شیرخوار با شیر مادر موجب کاهش مرگ‌و میرناشی از بیماری‌های کودکان می‌شود و جان بیش از ۱.۵ میلیون شیرخوار در سال نجات می‌یابد.
وی با بیان اینکه شیر مادر تمام نیازهای شیرخوار به غذا و مایعات را به تنهایی در شش ماه اول تولد تأمین می‌کند، یادآورشد: شیرمادر هنگام شروع تغذیه تکمیلی پس از پایان شش ماهگی نیز از اهمیت خاصی برخوردار است به‌طوریکه در سال اول زندگی غذای اصلی شیرخوار محسوب می‌شود و در سال دوم نیز یک سوم نیازهای تغذیه‌ای کودک را با بهترین کیفیت فراهم می‌کند.
این کارشناس با اشاره به نقش شیرمادر به‌عنوان فراهم کردن بهترین الگوی رشد و تکامل کودکان، افزود: شیر مادر یک مایع بی‌نظیر و زنده حاوی عوامل ضد عفونت بوده که شیرخوار را در مقابل بسیاری از بیماری‌ها و عفونت‌ها محافظت خواهد کرد.
بهزادی با بیان اینکه شیرمادر احتمال چاقی و بیماری‌های مزمن را کاهش می‌دهد و شیر هر مادری برای فرزند خودش بهترین است و ترکیب آن بر اساس تغییر نیازهای شیرخوار برحسب سن و حتی در هر وعده تغییر می‌کند، ادامه داد: شیر روزهای اول با آغوز حاوی عوامل ضد عفونت بسیاری برای محافظت نوزاد که هنوز سیستم ایمنی او تکامل نیافته در برابر بیماری‌هاست.
مزایای تغذیه شیرمادر برای مادر
وی همچنین با اشاره به مزایای تغذیه شیرمادر برای مادر بیان کرد: شیرمادر برای مادر و کودک شیرخوار در مسافرت و رفت و آمد راحت‌تر است زیرا شیر مادر همیشه و در همه جا در دسترس بوده و مادر و کودک از لحاظ روانی احساس یکی بودن می‌کنند و علاوه‌بر رفع نیاز شیرخوار نیازهای روانی مادر نیز برآورده می‌شود .
بهزادی با بیان اینکه شیرمادر در هزینه و زمان برای مادر صرفه‌جویی می‌کند، تصریح کرد: شیردهی از کم‌خونی، سرطان پستان و تخمدان پوکی استخوان و دیابت در مادر پیشگیری کرده و
مادران شیرده اضافه وزن دوران بارداری را زوتر از دست می‌دهند، ضمن اینکه تغذیه با شیر مادر عامل تقویت رفتارهای بهداشتی (مثلا سیگار نکشیدن ) افزایش حس تندرستی ،مراقبت و ایجادکننده محیط پرنشاط است.
در پایان اینکه برای داشتن کودک سالم هیچ جایگزین مفیدی جزء شیر مادر برای کودک شیرخوار وجود نداشته و به‌واسطه مشغله‌های زندگی ماشینی و مدرن امروز مادران نباید این مایع معجزه‌گر، بی‌نظیر و زنده را از کودکان شیرخوار خود دریغ کنند چرا که کودک سالم برابر با سیاره سالم است.
منبع: ایسنا
مرتبط:
