کرونا چه تاثیراتی بر زندگی نوجوانان گذاشته است؟

ژیلا قندهاری، کارشناس ارشد مشاوره خانواده در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: در برخی موارد والدین به صورت ناآگاهانه به فرزند خود آسیب می‌رسانند؛ بدین صورت که فرزند نوجوان را با قید و شرط دوست دارند و به فرزند خود این مسئله را گوشزد می‌کنند که اگر تو مطابق میل، عقاید، معیارها و ارزش‌های من رفتار و زندگی کنی، من تو را دوست خواهم داشت و در غیر این صورت با او بدرفتاری می‌شود و ممکن است او را طرد کنند یا به او بی اعتنایی کنند. این رفتارها باعث می‌شود نوجوان نتواند شخصیت خود را به راحتی نشان دهد و همیشه برای اینکه مورد پذیرش والدین باشد مجبور است نقاب به صورت بزند و این نقاب اگر در فضای امن قرار نگیرد ممکن است تا آخر عمر همراه او باشد. بسیاری اوقات می‌بینیم، این نقاب طی زمان آنقدر به صورت فرد می‌چسبد که حتی خود او نیز فراموش می‌کند که چه کسی است و چه خواسته‌ها، علائق، اهداف و ارزش‌هایی دارد، در نتیجه خیلی مهم است که والدین پذیرا باشند. مسئله‌ای که راجرز، روانشناس بالینی به آن اشاره می‌کند موضوع پذیرش بی‌قید وشرط است، یعنی اگر فرزند من حتی کار اشتباهی را انجام دهد که بر مبنای ارزش‌های من نیست بایستی به او بفهمانم که من تو را به هرحال به عنوان فرزندم می‌پذیرم، اما رفتار تو را دوست ندارم. در این حالت کل شخصیت نوجوان زیر سوال نمی‌رود و این موضوع باعث می‌شود عزت نفس و اعتماد به نفس نوجوان پایین نیاید.

وی خاطرنشان کرد: نوجوانی با بلوغ شروع می‌شود و دوره گذار از کودکی به بزرگسالی است. نوجوانان با تغییرات بسیار زیادی از لحاظ زیستی و بیولوژیکی و همینطور روانی و شناختی روبه‌رو می‌شوند، به همین منظور برداشت‌های زیادی از نوجوانی شده است. طبق نظریه تکاملی داروین، نوجوانی دوره‌ای سرشار از آشوب است و دورانی است که  انسان‌ها از موجوداتی سرکش به موجوداتی متمدن و دارای فکر و اندیشمند تبدیل می‌شوند.

قندهاری در خصوص دیدگاه‌ها ونظریه‌های تبیین‌کننده شرایط نوجوانان گفت: نظریه روانی جنسی فروید درمورد نوجوانی بیان می‌کند که نوجوانی مرحله برانگیخته شدن تکانه‌های جنسی است و این تکانه‌های جنسی موجب تعارضات روانشناختی و رفتار بی‌ثبات می‌شود و زمانی که نوجوان طی مراحل رشد ارتباط صمیمی پیدا کنند، به تدریج این نیروهای درونی تعادل پیدا کرده و نوجوانان در ارتباطات خود پخته‌تر رفتار می‌کنند.

وی افزود: طبق نگرش اجتماعی، دوران نوجوانی سرشار از طوفان واسترس نیست و این تفکر درمورد دوران نوجوانی بسیار اغراق آمیز است. مارگارت مید، پژوهشگر انسان‌شناس با بررسی نوجوانان به این نتیجه رسید که اگر روابط اجتماعی آزاداندیش وجود داشته باشد و محیط نیز برای نوجوان و مسائل آنها پذیرا باشد، نوجوانی یک مرحله لذت‌بخش خواهد بود؛ به عبارتی محیط اجتماعی مسئول تجربه‌های نوجوانی افراد است و برای اینکه از رشد نوجوانان آگاه شویم بایستی به مسائل اجتماعی- فرهنگی و تاثیرات آن بر نوجوانان توجه کنیم.

این دانشجوی دکتری روانشناسی عمومی با بیان اینکه بایستی یک دیدگاه تعادلی داشته باشیم، گفت: باید بدانیم که مجموع عوامل زیستی، روانشناختی و اجتماعی با همدیگر بر رشد نوجوانان تاثیر گذارند و نبایستی در این باره نگرشی تک بعدی داشت و تمام مسائل را فقط به یک عامل نسبت داد.

وی افزود: نوجوانان فشارهای زیادی را تجربه می‌کنند و انتظارات اجتماعی مختلفی را بایستی برآورده سازند که خیلی متفاوت با دوران کودکی آنها است.  والدین، دوستان، آشنایان و حتی جامعه انتظارات جدیدی از نوجوانان دارند و تمام اینها مسئولیت زیادی را بر آنها  تحمیل می‌‎کند و این انتظارات مختلف گاهی موجب ناامیدی، بلاتکلیفی یا باعث خودناباوری در آنها می‌شود.

قندهاری با بیان اینکه  شرایط فعلی کرونا تغییرات بسیار زیادی را بر روند زندگی نوجوان‌ها به وجود آورده است، گفت: همواره در دوره‌های مختلف تاریخی زمانی که رویدادها و مسائلی به وجود می‌آید که برای نوع بشر جدید است، بشر برای سازگاری با آن شرایط بایستی تغییراتی را در خود ایجاد کند. سازگار شدن یکی از ویژگی‌هایی است که در انسان وجود دارد و برای بقای او لازم است؛ به عبارتی انسان‌ها برای بقا نیاز به سازگار شدن با محیط خود را دارند و به همین منظور گاهی تغییراتی را به وجود می‌آورند که بسیار خلاقانه و حتی به نفع جامعه بشری بوده است.

وی افزود: کرونا نیز مانند بسیاری از اتفاق‌های دیگر سختی‌های خود را داشته و درعین حال پیامدهای مثبت خود را نیز دارد؛ مثلا یکی از پیامدهای مثبت کرونا این بود که خیلی از کارها و مشاغل اداری که همواره حضوری بوده و وقت زیادی از افراد می‌گرفته و هزینه‌های بسیار زیادی داشته است، به صورت آنلاین انجام می‌شود. باوجود اینکه ارتباطات اجتماعی مسئله مهم و مفیدی است و بسیاری از مشاغل بهتر است به صورت حضوری باشند، اما یکسری از کارهایی که نیاز به ارتباط اجتماعی خاصی ندارد و در برخی مواقع کارمند یا مراجعه کننده ممکن است اصلا با یکدیگر صحبت نکنند و فقط شاهد کاغذبازی و تشریفات خاصی باشیم، در حال حاضر به صورت آنلاین و غیرحضوری انجام می‌شود.

این کارشناس ارشد مشاوره خانواده در خصوص فواید کرونا بر زندگی نوجوانان گفت: یکی از فشارهایی که همواره برای نوجوان در هر فرهنگی وجود داشته شرکت در مراسم خاص فرهنگی یا خانوادگی و یا ارتباط داشتن با افراد خاص و رفت و آمدهایی است که والدین آن را ضروری می‌دانستند و نوجوانان تمایلی به این کار نداشتند. شرایط فعلی و شیوع کرونا اتفاقا این فشارها را از دوش نوجوانان برداشته و آنها دیگر ملزم به حضور در مهمانی‌ها و یا رفت وآمد کردن، نیستند.

وی افزود: برخی خانواده‌ها به صورت مستقیم از نوجوان خود می‌خواهند که حتما در مراسم خاصی شرکت کند یا حتما ارتباط خاصی را باوجود عدم تمایل خود داشته باشد و گروه دیگری از خانواده‌ها به صورت غیر مستقیم نوجوان را کنترل می‌کنند و سعی دارند از طریق ایجاد احساس گناه یا شرم در نوجوان، او را به انجام کار مدنظر خود وادار سازند. به این صورت که به او می‌گویند پدربزرگت تو را خیلی دوست دارد و اگر به خانه‌اش نروی دلش می‌شکند و یا خاله‌ات همواره از تو می‌پرسد و بسیار دلتنگ تو است و اگر نیایی دلخور می‌شود و… و از این طریق احساس گناه را به نوجوان تحمیل می‌کنند. این موضوع باعث می‌شود که آن نوجوان این کار را انجام دهد ولی تمایل قلبی به انجام آن کار نداشته باشد و این احساس گناه کردن همواره و در تمام برهه‌های زندگی با فرد باقی می‌ماند.

قندهاری خاطرنشان کرد: در حقیقت والدینی که خواسته خود را به صورت مستقیم مطرح می‌کنند، حتی با زور و اجبار-که هرچند این رویه نیز اصلا مورد تائید نیست- ولیکن باز هم عملکرد این گروه بسیار بهتر از والدینی است که به کودک خود احساس گناه می‌دهند و نوجوان خود را به این صورت کنترل می‌کنند.

این روان درمانگر گفت: چالش‌ها و موفقیت‌های نوجوانان در فرهنگ‌های مختلف متفاوت است، بعضی از فرهنگ‌ها نسبت به عقاید و مسائل کلی انسان‌ها بسیار سخت‌گیرانه‌تر رفتار می‌کنند و برخی از فرهنگ‌ها نیز دراین زمینه آسان گیرتر هستند.

این مشاور پلی کلینیک  دانشگاه فردوسی مشهد افزود: یکی دیگر از فواید کرونا بر زندگی نوجوانان، پذیرش این نکته است که هیچ چیز پایدار نیست ، فرصت‌ها محدود است و بایستی وقت و زمان خود را غنیمت بدانند. مسئله مهم دیگر این است که همیشه سختی‌ها و شرایط  پرفشار انسان‌ها را می‌سازد و آدم‌ها یاد می‌گیرند  که خلاقانه خود را با شرایط وفق دهند.

وی ادامه داد: شرایط کرونا و قرنطینه موجب اختیاری شدن تصمیمات نوجوانان برای شرکت در مراسم‌های خاص یا ارتباط با افراد مختلف شده است. بنده در ارتباطی که با نوجوانان دارم کاملا شاهد این احساس رضایت در آنها هستم. نوجوانان اظهار می‌کنند که عدم وجود اجبار و فشار از سوی خانواده برای حضور در میهمانی‌ها و رفت وآمدها و تعامل برقرار کردن با دیگران، برای آنها بسیار لذت بخش و خوشحال کننده‌ است.

قندهاری در پاسخ به پرسشی مبنی بر محدودشدن رابطه نوجوانان با دوستان و همسالانشان و تاثیرات منفی آن، گفت: نوجوانی سن هویت‌یابی است. سنی است که نوجوان به دنبال آن است که چه اهداف و ارزش‌هایی دارد، چه کسی است و می‌خواهد چه کسی در آینده باشد و چه نقش‌هایی را در بزرگسالی تجربه کند. در این میان، ارتباط با همسالان به مثابه مهمترین عامل برای ایجاد خودپنداره مثبت و شکل‌گیری عزت نفس  در نوجوانان است. نحوه تفکر در سن نوجوانی از تفکر عینی به تفکر انتزاعی تبدیل می‌شود؛ یعنی درک نوجوان از مسائل بیشتر می‌شود و نوجوان می‌تواند فرضیه‌سازی کند، راه حل پیدا کند و به طور کلی فرآیندهای شناختی در او رشد می‌کند.

وی افزود: در شرایط کرونا فضای مجازی و اپلیکیشن‌های مختلف توجه نوجوانان را بیشتر از قبل به خود جلب کرده است و نوجوانان می‌توانند  به صورت مثبت از این امکانات استفاده کند.

قندهاری در خصوص نقش والدین در زندگی نوجوانان گفت: والدین مراقبان اولیه کودکان هستند و نقش بسیار تاثیرگذاری در زندگی آنها دارند. والدین از زمانی که کودک به دنیا می‌آید، منبع تغذیه و نگهداری و محبت و حمایت  از او هستند. رابطه سالم وصمیمی والدین با نوجوان باعث می‌شود این دوره گذر از نوجوانی به بزرگسالی به نحو بهتری سپری شود. برای نوجوانی که ارتباط سالمی با والدین دارد، گذراندن وقت با آنها خوشایند و راحت‌تر است، اعضاء خانواده قبلا به جهت حضور در مدرسه یا کلاس‌های مختلف و یا به علت شاغل بودن والدین زمان کمتری برای با همدیگر بودن و وقت گذراندن با یکدیگر را داشتند، اما شرایط کرونا باعث شده افراد زمان بیشتری را با یکدیگر بگذرانند و از این ارتباط  لذت ببرند، لذا می‌توانند تفریحات سالمی نظیر پیاده روی در فضای باز، دوچرخه سواری، دیدن فیلم‌های مناسب یا بازی‌های لذت بخش با اعضاء خانواده و … را داشته باشند.

وی افزود: اگر رابطه والدین با نوجوان سالم نباشد، یعنی از نوع بسیار سختگیرانه یا از نوع سهل‌گیرانه باشد، تحمل شرایط حضور طولانی مدت در خانه برای والدین و نوجوانان سخت می‌شود. والدین بایستی نوجوان را مقتدرانه بپذیرند و در عین حال صمیمی با او رفتار کنند و به فرزند نوجوان خود این فضا را بدهند که آگاهانه مسیر خود را انتخاب نماید، نه به صورت اجباری یا ناآگاهانه. اگر والدین محیط گرم و صمیمی و پذیرایی را برای فرزند نوجوان خود فراهم سازند او می‌تواند بدون ترس از طرد شدن، بدون ترس از قضاوت شدن، آزادانه خود را مطرح کند و از مسائل شخصی و درونی خود با والدین حرف بزند و در نهایت هویت سالم و قوی را کسب نماید.

این کارشناس ارشد مشاوره خانواده در خصوص استفاده افسارگسیخته نوجوانان از اینترنت و فضای مجازی در شرایط فعلی، گفت: استفاده از فضای مجازی برای نوجوانان می‌تواند با برنامه‌ریزی و بسیار مفید باشد. همانطور که ذکر شد. هویت‌یابی و پیدا کردن علائق و اهداف یکی از ویژگی سنین نوجوانی است و نوجوانان می‌توانند در این دوره اطلاعات زیادی را با استفاده از فضای مجازی به دست آورند و با فشردن یک دکمه به منابع بسیار زیادی از اطلاعات درمورد سوالات مختلفی که در ذهن‌شان است، دسترسی پیدا کنند. منتها مسئله مهم این است که منبع اطلاعات آنها منبع موثقی باشد. متاسفانه اطلاعات غلط در فضای مجازی زیاد است و نظارتی به آن نمی‌شود و این مسئله را بایستی والدین متوجه باشند و به نوجوان خود یاد دهند که اگر قرار است اطلاعاتی کسب  کند بایستی از منبع موثق، آن را به دست آورد، حتی تکنولوژی به حدی پیشرفت کرده که فرد می‌تواند با واقعیت مجازی، فضاهای مختلف را تاحدودی تجربه کند و ببیند که آیا جزو علائق یا اهداف او هستند یا خیر. اکنون به لطف تکنولوژی نوجوانان می‌توانند اطلاعات وسیعی را درمورد هرچیزی به دست آورند و بر مبنای آن، مسیر و راهشان را انتخاب کنند.

منبع:ایسنا

مرتبط:

تاثیرات منفی کرونا بر سلامت روان کودکان

با فرسودگی روانی “کرونا” چه کنیم؟