در بازی کودکان دخالت نکنید/ آموزش مستقیم به بچه‌های زیر ۷ سال توصیه نمی‌شود
یک کارشناس ارشد روانشناسی بالینی گفت: زمانی که کودکان با همدیگر و یا به تنهایی بازی می‌کنند مدام دربازی آنها دخالت نکنید و بیش از حد کنترل کننده نباشید و از امر و نهی در جریان بازی کودکان استفاده نکنید زیرا باعث محدود شدن خلاقیت کودکان می‌شوید.
طلایه عباسی در زمینه نقش و اهمیت و ضرورت بازی در دنیای کودکان، اظهار کرد: بازی موجب شکوفایی استعدادهای نهفته کودکان می‌شود و به آنها کمک میکند تا بتوانند شکل زندگی آینده خود را در قالب ماکت کوچکی بازسازی کنند. بازی جهان کودک و مهم‌ترین بخش زندگی کودکان را تشکیل می‌دهد و نباید به آن به دید فعالیتی سرگرم کننده که قرار است چندساعتی در روز زمان فراغت داشته باشند و به بازی کردن مشغول شوند، بنگریم؛ زیرا بازی کردن رشد کودک در تمام ابعاد مختلف زندگی مثل رشد ذهنی، جسمی، عاطفی، اجتماعی، اخلاقی، تربیتی را تضمین میکند.
وی افزود: بازی کردن به صورت فردی یا گروهی باعث می‌شود کودک به شناختی درمورد خویش دست یابد و این شناخت به آنها کمک میکند تا خود را به عنوان یک شخص مستقل و یک هویت منفرد دست بشناسند؛ زیرا کودکان مثل بزرگسالان به ابزار پیچیده تفکر، زبان و شناخت مجهز نیستند بنابراین برای بیان احساسات، فکر کردن، خلاق شدن و ارتباط برقرار کردن با دنیای اجتماعی خود به بازی احتیاج دارند.
این متخصص حوزه کودک و نوجوان اظهار کرد: توصیه اکید ما به والدین این است که اگر تمایل دارند کودکان چیزی را یاد بگیرند حتما از دریچه بازی برای رسیدن به این هدف تلاش کنند. آموزش از طریق بازی درونی می‌شود و کودک چیزی را که از طریق بازی یاد بگیرد هرگز فراموش نمی‌کند. آموزش مستقیم به کودکان اصلا کار والدین نیست و در سنین زیر ۷ سال اصلا توصیه نمی‌کنیم، آموزش مستقیم ممکن است رابطه والد- فرزندی را تحت تاثیر قرار بدهد و کودک را از والد خود دور کند. خواندن و نوشتن، شعر، قصه و ادبیات برای بچه‌های زیر ۷ سال به صورت مستقیم آسیب‌زا است، اما اگر این آموزش‌ها از طریق بازی کردن اتفاق بیفتد، بستر را برای کودک مهیا می‌سازد تا داده‌های مفید را از محیط دریافت کند و یادگیری درآینده تسهیل شود و برای آموزشهای بعدی در سنین بالاتر آماده‌تر و موفق‌تر باشد.
عباسی با بیان اینکه بازی کردن برای بچه‌ها مثل تغذیه روح می‌ماند، گفت: بازی وسیله‌ای است که به کودک اعتماد به نفس و روحیه استقلال طلبی می‌دهد و به او کمک میکند تا احساسات خود اعم از مثبت و منفی را بتواند بروز دهد و بعد از بروز آن احساس امنیت و ارزشمند بودن کند. بازی کردن در بٌعد اجتماعی، برونگرایی افراد را افزایش می‌دهد. امروزه به دلیل شرایط کرونا و تعداد کم فرزندان در خانواده و تعاملات کمتر با افراد، کودکان به سمت درونگرایی میل پیدا کردند که این عامل بسیار خطرناکی است و زنگ خطر را به صدا درآورده است.
کودک از طریق بازی انرژی اضافی خود را تخلیه میکند و به آرامش می‌رسد
وی افزود: تخلیه انرژی کودک موجب می‌شود تا توجه کودک به صورت مستمر و مثبت صرف فعالیت‌هایی شود که به توجه بیشتری نیاز دارند. زمانی که انرژی کودکان تخلیه نمی‌شود، آنها نمی‌توانند توجه متمرکز داشته باشند و این باعث اضطراب، افسردگی و سایر اختلالات دیگر نیز می‌شود. بچه‌ها برای رشد و داشتن تفکر خلاق به بازی کردن نیاز دارند، حتی ویژگی‌های منفی مانند قدرت طلبی و استبداد که در بزرگسالان مشاهده می‌کنیم به این خاطر است که قدرت در دوران کودکی به شیوه مثبت و ثمربخشی حل نشده است. به همین منظور بایستی در بازی‌ها کودکان پرخاشگر و قدرت طلب را کمک کنیم تا با این احساس خود کنار بیایند و راه‌های سازنده تری برای بروز احساسات منفی پیدا کنند.
این کارشناس ارشد روانشناسی بالینی با اشاره به این که به هنگام بازی، بزرگسالان و اطرافیان کودک می‌توانند به شناخت نسبی درباره کودک برسند، گفت: اینکه کودک چه بازی‌هایی را انتخاب میکند و در هر بازی چه نقشی را به عهده می‌گیرد و چطور با اسباب بازی و قوانین و عناصر بازی ارتباط برقرار میکند و… به بزرگسالان کمک میکند که کودک را بشناسند که آیا این کودک تمایل به فرمان دادن دارد یا فرمان بردن، آیا کودک متهاجم است یا تسلیم‌پذیر، آیا کودکی است که احساسات دوستانه‌اش غالب است یا احساسات خصمانه، آیا کودکی است اجتماعی یا منزوی و از این طریق به او کمک می‌کنیم در بٌعدی که ضعیف است قوی شود تا به یک تعادل روانی درونی برسد و این تعادل در بزرگسالی به او کمک میکند که یک شخصیت پخته را برای خود به وجود آورد.
عباسی در خصوص اینکه بازی‌ها در ابعاد مختلف رشد کودک نقش بسیار مهمی دارند، گفت: مثلا بازی در بعد اجتماعی باعث می‌شود کودک همدلی، همکاری و همیاری را یاد بگیرد. اصول و قوانین و قانون‌پذیری را آموزش ببیند، با بزرگسالان همانندسازی کند و نقش‌های جنسیتی و شغلی و نقش‌های مختلفی که در جامعه در آینده قرار است به عنوان یک بزرگسال انجام دهد را تمرین کند و با سلسله مراتب قدرت، سن، احترام و… آشنا شود و بتواند با محیط اجتماعی خود تعامل برقرار کند و احساسات نهفته خود را به ظهور برساند و حتی در جریان تجربه رقابت، شکست خوردن و ناکامی را تجربه کند، ابراز وجود پیدا کند و با آن بخش از وجودش که در آن ضعف دارد مثل خجالت، کمرویی، ترس و… روبه‌رو شود و بتواند در جریان بازی از دیگران حمایت کند یا حمایت شود، احساس خود نسبت به برتری‌جویی را ارضا کند و با احساسات مختلف خود اعم از خشم، کینه، ترس‌ها، تردیدها خوشحالی و شادمانی و پیروزی روبه‌رو شود.
وی در زمینه محاسن بازی دربعد جسمانی نیز خاطر نشان کرد: بازی موجب یکپارچگی عصب و عضله می‌شود. وقتی کودک باید فکر کند و با دست‌ها و انگشتان خود را به حرکت دربیاورد موجب تقویت حواس پنجگانه او می‌شود. علاوه‌بر این بازی موجب تقویت هوش دیداری-فضایی در کودک می‌شود و او را نسبت به بدن خود آگاه میکند. او می‌تواند علائم جسمانی و هیجانات خود را تشخیص دهد؛ کودک زمانی که در بازی نگران یا خوشحال است، ویژگی‌های جسمانی را تجربه میکند، ضربان قلب، دمای بدن و آهنگ تنفسش تغییر میکند، عرق میکند و… تمام این موارد باعث شناخت خود از بدن می‌شود و کمک میکند نیرو و انرژی که در بدن ذخیره شده و در کودکان بسیار بالا است به شیوه ثمره‌بخشی تخلیه شود که این موضوع منجر به یک شناخت صحیح از ویژگی‌های بدن می‌شود.
این کارشناس ارشد روانشناسی بالینی، ضمن بیان اینکه بازی کردن تاثیرات بسیار مهمی بر رشد ذهنی کودکان می‌گذارد، اظهار کرد: مهم‌ترین تاثیردر این زمینه فراگیری زبان است. کودک کاربرد کلمات را در حین بازی یاد می‌گیرد و این در تمام سنین اهمیت دارد و همانطور که کودک بزرگتر می‌شود کاربردهای پیچیده زبان مانند الفاظ مترادف، متضاد، کاربرد اصطلاحات، ضرب‌المثل‌ها، واژگان عامیانه و واژگان رسمی را فرا می‌گیرد و کاربرد اینها را در بازی تمرین میکند و با مفاهیم انتزاعی‌تر آشنا می‌شود و درنهایت به یک رفتار هوشمندانه دست می‌یابد. ذهن کودک به هنگام بازی فکر میکند و مراحل بعدی بازی را پیش بینی، زمان‌بندی و برنامه‌ریزی میکند و تمام این موارد باعث افزایش توجه و تمرکز در او می‌شود.
رشد عاطفی، رشد ذهنی و رشد اجتماعی کودک در گرو بازی است
عباسی خاطرنشان کرد: صرف نظر از اینکه چه کسی با کودک بازی میکند، بازی‌ها به چند دسته مختلف تقسیم می‌شوند. بازی‌های حسی حرکتی بهتر است به صورت گروهی انجام شوند. این بازی‌ها انرژی اضافی بدن را تخلیه می‌کنند و باعث حذف رفتارهای ناآرام و پرخاشگری و رفتارهای تکانشی در کودکان می‌شوند. بازی‌های تقلیدی که در آن کودک به ایفای نقش می‌پردازد، می‌تواند درغالب نمایش یا استفاده از اسباب‌بازی‌ها و عروسک‌ها یا تخیلی باشد مانند بازی به عنوان آتش‌نشانی که کسی را نجات می‌دهد. بازی‌های نمایشی شامل بازی‌های نمادین می‌شوند و کودک از ابزار و وسایلی استفاده میکند تا یک مفهوم دیگری را منتقل کند مانند استفاده از دسته جارو به جای اسب‌سواری. همچنین این بازی‌ها شامل فرورفتن در نقش‌های نمادین مانند آشپز شدن، فروشنده شدن و شغل‌های مختلف می‌شود.
وی ادامه داد: در بازی‌های خلاقیتی کودک احساسات خود را ضمن موسیقی، نقاشی، خمیربازی و سایر فعالیت‌های دیگر منتقل میکند و در کودکان بزرگتر در غالب داستان و شعر و نمایشنامه نیز می‌تواند انجام شود. در بازی‌های سازه‌ای کودک چیزی را می‌سازد و به یک محصول قابل مشاهده دست می‌یابد که شامل بازی‌هایی هستند که رشد شناختی کودک را تقویت میکند مانند لگو ساختن.
این کارشناس ارشد روانشناسی بالینی افزود: استفاده از بازی‌های تخیلی باعث می‌شود که کودکان احساس کنند والدین آنها را درک می‌کنند. گاهی مشاهده می‌کنیم که کودک یک دوست خیالی دارد و والدین آن را انکار می‌کنند و این باعث می‌شود کودک سرخورده شود، در حالی که زمانی که والدین تا حدی وارد بازی‌های تخیلی می‌شوند کودکان احساس درک شدن را تجربه می‌کنند.
بازی با کودک موجب کاهش استرس والدین می‌شود
وی با بیان اینکه والدین و ارتباط آنها با کودکان نقش بسیار پررنگی در سلامت روانی کودک ایفا میکند و تعاملات والد و کودک به قدری مهم است که اصلا قابل چشم‌پوشی نیست، گفت: والدین بایستی امن‌ترین افرادی باشند که کودک با آنها در ارتباط است. باتوجه به شرایط کرونا و وضعیت فعلی و محدود شدن ارتباط کودک با همسالانش، اهمیت ارتباط سازنده و بازی کردن والدین با کودکان بسیار زیاد است. بسیاری از رفتارهایی که کودکان انجام می‌دهند در چارچوب بازی است و این بازی پیوند بین والد و فرزند را قوی میکند و در عین حال نیز به والدین کمک میکند که استعدادهای کودک را بشناسند و همینطور موجب کاهش استرس‌های والدگری نیز می‌شود. والدین در دنیای پیچیده امروز آنقدر مشغله‌های زیادی دارند که به کودکان خود نمی‌پردازند ولی ذهن آنها همواره درگیر مسائل مرتبط با فرزندان است. زمانی که والدین با کودک بازی می‌کنند خودشان اظهار می‌کنند که حال بهتری دارند و این به دلیل کاهش استرس والدگری و نوازش کودک درون آنها است.
رشد عاطفی کودک تا حد زیادی تحت تاثیر بازی با والدین است
عباسی افزود: بازی به والدین اجازه می‌دهد تا کودک خود را به عنوان یک موجود منحصر ببینند. والدین اولین و محبوب‌ترین همبازی کودکان هستند و بیان این جمله که دخترم یا پسرم بیا باهم بازی کنیم، لذت‌بخش‌تر از خریدن صدها اسباب‌بازی برای کودک است. والدین در جریان بازی همدلی و همدردی خود را با کودک ابراز می‌کنند و آن توجه منحصر به فردی که کودک دوست دارد از والدین خود بگیرد در جریان بازی دریافت میکند. والدین بایستی در جریان بازی با کودک درباره مسائل مختلف صحبت کنند و راهکار برای آن پیدا کنند و به یک حل مسئله قائل شوند. رشد عاطفی کودک تا حد زیادی تحت تاثیر بازی با والدین است؛ اینکه یاد بگیرند چطور با چالش‌های زندگی روبه‌رو شوند. علاوه‌براین بازی کردن با کودک کیفیت رابطه والد و فرزند را بالا می‌برد.
وی در خصوص بازی‌هایی که به والدین توصیه می‌شود با فرزندان انجام دهند، گفت: پیشنهاد من این است که والدین از بازی‌های زبانی خیلی استفاده کنند. والدین باید با کودکان گفتگو کنند، شعربخوانند و… . بازی‌های اکتشافی که شامل حدس زدن، کاوش کردن در محیط، پیدا کردن وسایل در اطراف خانه و محیط پیرامون است به کودک کمک میکند هم هیجان را تجربه کند و هم میل درونی برای یادگیری را در کودک تسهیل میکند؛ مثلا از جمله این بازی‌ها این است که کودک چشم‌هایش را ببنند و والد یک وسیله را در منزل جابه جا کند و کودک آن را تشخیص دهد.
این کارشناس ارشد روانشناسی بالینی خاطرنشان کرد: هرکودک با توجه به مرحله رشدی که در آن قرار دارد، ویژگی‌های جسمی و ذهنی متفاوتی را تجربه میکند و این مهم است که بدانیم چه بازی‌ای متناسب با سن و ویژگی‌های جسمی و جنسی و فردی کودک است؛ زیرا بازی‌ها در روند رشد جسمی و روانی کودکان تغییر ایجاد میکند.
وی افزود: تاثیر محرومیت کودکان از بازی کردن بسیار بغرنج است و علائم مهمی مثل افسردگی، پرخاش، کاهش عملکرد نواحی مغزی و کاهش نمره هوش کلی را در کودک به وجود می‌آورد؛ بنابراین همانطور که گفتیم به بازی کردن کودکان بایستی اهمیت داده شود زیرا این در نگاه کودک سبک زندگی و یک برش واقعی از زندگی است. علاوه‌بر این بسیار مهم است بازی‌هایی که انجام می‌دهیم یا اسباب‌بازی‌هایی که تهیه می‌شود با ارزش‌های خانواده و شرایط روحی و شخصیتی کودک هماهنگ باشد، مثلا هدیه دادن یک اسباب بازی جنگی برای کودکی که رفتار پرخاشگری را به صورت کلامی و فیزیکی و هیجانی از خود نشان می‌دهد، مناسب نیست زیرا به این وضعیت او دامن می‌زند و بهتر است بیشتر بازی‌ها با وسایل موجود در منزل باشد. تهیه کردن انواع اسباب بازی‌ها خلاقیت و تانوانمندی این کودکان را از بین می‌برد و اسباب بازی‌های گران قیمت لزوما اسباب بازی‌هایی خوبی نیستند.
در بازی کودکان دخالت نکنید
این متخصص حوزه کودکان توصیه کرد: زمانی که کودکان با همدیگر و یا به تنهایی بازی می‌کنند مدام دربازی آنها دخالت نکنید و بیش از حد کنترل کننده نباشید و از امر و نهی در جریان بازی کودکان استفاده نکنید زیرا باعث محدود شدن خلاقیت کودکان می‌شوید.سعی کنید دوستی‌های کودکان با هم سنین و همبازی‌های آنان را تسهیل کنید و روحیه کنجکاوی کودکان را تشویق کنید، مدت و نوع بازی را طوری طراحی کنید که فشارهای هیجانی و روحی را از آنها دور کنید و باتوجه به مجازی شدن تمامی خدمات آموزشی مرتبط با کودکان و استفاده بیش از حد آنها از فضای مجازی، بازی‌های فیزیکی و هیجانی را جایگزین بازی‌های رایانه‌ای کنید.
وی افزود: دقت کنید اگر کودکان در حین بازی با یکدیگر به مشکل خوردند، خودشان مشکل‌شان را حل کنند و حتی زمانی که شما به عنوان والد در بازی با کودک به چالش برخورد کردید به سرعت به او راهکار ندهید و با جملاتی نظیر «خب تو چطور فکر می‌کنی» سعی کنید خلاقیت کودک را تحریک کنید. در محیط بازی‌های گروهی زیاد وارد نشویم و اجازه دهیم کودک خود تعامل برقرار کند، سرنخ دادن کار خوبی است اما وارد شدن مستقیم در بازی کودک باعث خدشه دار کردن اعتماد به نفس آنها و وابستگی زیاد کودک می‌شود.
بزرگسالان از بازی درمانی و نوازش کودک درون غافل نشوند
این کارشناس ارشد روانشناس بالینی با با بیان اینکه بزرگسالان نیز می‌توانند به نحوی از بازی درمانی بهره‌مند شوند، گفت: همه بزرگسالان در درون خود کودکی دارند که ناشی از تمام تجربیات کودکی آنها است و هر فعالیتی که بتواند این احساس لذت و شادی کودکانه را برای بزرگسالان فراهم سازد، می‌تواند نقش بازی‌درمانی داشته باشد. بازی درمانی در بزرگسالان به شیوه متفاوتی انجام می‌شود ممکن است به صورت قصه درمانی، هنردرمانی و فعالیت‌هایی باشد که سطح هیجان و برانگیختگی را برای فرد فراهم نماید. ما گاهی می‌بینیم بعضی بزرگسالان به سمت تجارب جدید و جالب جذب می‌شوند. تجربه فعالیت‌های هیجان‌انگیز مثل دوچرخه‌سواریف پاراگلایدر و… درصورتی که هدفمند اجرا شوند برای بزرگسالان یک نوع نوازش کودک درون به شمار می‌آید و باعث تخلیه هیجانی مثبت و ایجاد احساس رضایت از زندگی می‌شود. همچنین در کنار این نوع فعالیت‌ها همین که یک بزرگسال بتواند با کودک کم سن و سالی ارتباط برقرار کند و تجربه بازی‌های شادمانه و خنده و خوشی را تجربه کند خود اثر بسیار مثبتی در حالت روانی او ایجاد میکند و این اصل ما را تشویق میکند که به والدین توصیه کنیم با فرزندان خود بازی کنند.
وی افزود: بازی‌درمانی برای بزرگسالان همان تکنیک‌هایی است که برای شفای کودک درون، اصل لذت و هیجان طلبی، یک فعالیت لذت‌بخش و خوشایند را تجربه کنند تا به آرامش روانی دست یابند و هیجانات منفی در آنها کم شود. توصیه اکید ما به بزرگسالان این است حتما با کسانی در روز وقت بگذرانید که از بودن کنار آنها احساس لذت می‌برید و حتما مدت زمان کوتاهی را به فعالیتی بگذرانید که از آن احساس لذت می‌کنید. اگر کار اشتباهی انجام داده‌اید و نتیجه مفید در پی نداشته، مدام خود را سرزنش نکنید زیرا این کار باعث افسردگی می‌شود و با کسانی که با آنها احساس راحتی می‌کنید تماس بگیرید و خاطرات را در درون خود زنده کنید و حال خودتان را خوب کنید.
منبع:ایسنا
مرتبط:
بازی؛ راه یادگیری ایمنی برای کودکان
