نقشه ذهنی چیست و کاربرد های آن کدامند؟

دنیای امروز با این چنین حجم برنامه های روزانه، افکار و ایده ها تمامی اشخاص به دنبال روشی هستند که از طريق آن بتوانند افکار، ایده ها و یا نت برداری هایشان را سروسامان دهند. نقشه ذهنی پاسخی دقیق به تمام خواسته های بشر در عصر حاضر بود.

روشی کاملاً علمی و کاربردی که از طريق آن  میزان یادگیری و اثرپذیری مغز انسان چند برابر خواهد شد.

نقشه ذهنی، نموداری درختی است که برای گفتن کلمات، ایده ها، فعالیت ها یا موردهای ديگر مربوط به یک کلید واژه یا ایده مورد استفاده قرار می گیرد. این نقشه ایده ای برای یادداشت برداری و شکوفایی خلاقیت است که به وسیله تونی بوزان( tony buzan) ابداع شده است. این نمودار برای تولید، سازمان دهی و ساختار دهی ایده ها و افکار بکار بسته می شود و در حل مسأله، فرآیند تصمیم گیری و نوشتن میتواند مورد استفاده قرار بگیرد.

عناصر یک نقشه ذهنی به گونه ادراکی و طبق اهمیت مطالب در قالب دسته ها، شاخه ها و بخش های مختلف قرار می گیرند. نقشه های ذهنی را میتوان برای مرور حافظه هم بکار  بست.

قوانین رسم نقشه ذهنی

شاخه ها

مهمترین چیزی که در این مورد باید بگویم این است که همه شاخه ها به هم پیوسته هستند و نهایتا به تصویر مرکزی یا به اصطلاح Centeral Idea می رسند. نباید این وسط فاصله ای باشد. دقیقا مانند شاخه های درخت.

شاخه های اصلی، مستقیماً با مسئله اصلی ارتباط دارند و دارای مطالب اصلی آن هستند. تقریباً شبیه به سرفصل های اصلی یک کتاب.

شاخه های فرعی، از شاخه های اصلی نشأت می گیرند و دارای اطلاعات مفصل نقشه ذهنی ما هستند. در یک مایندمپ استاندارد، هیچ مطلبی نباید معلق و بدون شاخه باشد. همه چیز را از شکلها گرفته تا کلمه ها، باید روی شاخه بنویسید. لازم نیست حتماً شاخه اصلی شما چند شاخه فرعی داشته باشد. میتواند اصلاً شاخه فرعی نداشته یا یک یا چند شاخه فرعی داشته باشد. ولی تجربه نشان داده است، بیش از هفت مورد، نقشه ذهنی شما، گیج کننده و شلوغ می شود. در ادامه به نکته زیر توجه کنید:

– طول شاخه ها هم با طول عبارات و واژه ها نسبت مستقیم دارد.

– خطوط موجدار و منحني به خطوط صاف و سیخکی اولویت دارند! زیبایی طبیعت، به خطوط منحني است. به صورت خویش نگاهی بیندازید.

کلمات کلیدی

سختترین مورد برای کشیدن نقشه ذهنی پیدا کردن و استفاده کردن از کلمات کلیدی است. درصورتی که بتوانید برای هر شاخه تنها یک واژه کلیدی داشته باشید، یک مهندس نقشه ذهنی هستید! استفاده از کلمات کلیدی در رسم مایندمپ سبب می شود نقشه ما واضح و خوانا بماند، اندیشه در هر جهتی ادامه پیدا کند و توانایی توسعه و گسترش داشته باشد.

دو استثنا هم وجود دارد :نام افراد و نقل قولها لازم است که کامل بیایند و به صورت کلیدواژه نوشته نشوند.

تصویر

خلاقانه ترین و موثرترین قانون نقشه ذهنی، استفاده از عناصر گرافیکی است. رنگ ها، علائم ، عکسها ، پیکان و باکس ها عناصر گرافیکی تشکیل دهنده نقشه ذهنی هستند. نکته ای که دوست دارم به آن توجه ویژه داشته باشید این است که رنگها برای زیبایی نیستند و خيلي در درک مسئله اهمیت دارند.دلیل اصلی استفاده از رنگها تشخیص شاخه های اصلی از یکدیگر هستند که به تشخیص تند مسئله و درک تفاوتها و شباهتها و ارتباطات کمک می کند.

نکته:تلاش کنید علائم و نشانه های مخصوص بخود را برای نقشه ذهنی داشته باشید. به عنوان مثال:

شکلک ها و علائم را در زیر، رو یا کنار واژه هایی مربوط به هر شاخه قرار داده و به این ترتیب مفهوم بیشتری به آنها بدهید.

علامت ها را به تنهایی و به جای یک کلیدواژه روی شاخه قرار دهید.

پیکان ها

راز مگوی نقشه ذهنی، پیکانها هستند. زیرا زیاد می بینید که بعد از رسم نقشه ذهنی هنوز قسمتهایی هستند که به هم مرتبطند ولی در شاخه های مجزایی کشیده شده اند. در چنین مواردی معلوم کردن اتصال بین دو شاخه موثر است و اینجاست که از پیکان ها استفاده می کنیم. اما به شرطی که از کنار نقشه رد شوند نه از وسط آن. نباید به ظاهر چشم نواز نقشه ذهنی مان آسیبی وارد شود.

نقشه ذهنی برای موردهای زیر کاربرد دارد:

– نگارش متن سخنرانی

– برای جلسه ی فروش

– مدیریت پروژه پیشرفته

– مدیریت زمان به کمک نقشه ذهنی

– جمع آوری داده ها و یادداشت برداری

– یادگیری جزوه ها و درسها

– طبقه بندی ذهن

– برنامه ریزی و هدف گذاری

– ساختار دهی به اطلاعات

– ثبت و توسعه ایده

– ایجاد رابطه بین موضوع ها

– و بسیار مسأله ديگر …

مدیریت زندگی شخصی به کمک نقشه کشی ذهنی

اکنون که می دانید نقشه ذهنی چیست، بد نیست بدانید که از آن میتوانید در زندگی شخصی تان هم بهره ببرید. مهمترین نمونه استفاده از نقشه ذهنی در زندگی فردی، برنامه ریزی و تعيين هدف ها است.

شما میتوانید برای هر کدام از مقاصد تان یک نقشه ذهنی طراحی کنید و در ان تمام مراحلی که برای رسیدن به آن باید پشت سر بگذارید را پیشبینی کنید. این کار به شما کمک می کند که هم طرحی کلی از هرکاری که قرار است انجام دهید داشته باشید، هم در موقع رویارویی با هر مشکلی به آسانی بتوانید آنرا حل کنید.

نمونه ديگر استفاده از نقشه ذهنی در زندگی فردی هم برنامه ریزی مالی است. شما به کمک نقشه ذهنی میتوانید تا حد زیاید مخارج ماه آينده خویش را برنامه ریزی و دسته بندی نمایید.

چگونه یک نقشه ذهنی کارآمد ایجاد کنیم؟

برای ایجاد نقشه ذهنی نمیتوان گفت که قانون های مشخصی وجود ندارد که حتماً باید از آن ها پیروی کرد. چرا‌که خود فرآیند ایجاد نقشه ذهنی روندی خلاقانه برای افزایش ميزان تفکر خلاقانه است. ولی برای این که نقشه ذهنی موثرتری داشته باشید بهتر است موردهای زیر را در نظر بگیرید:

از وسط صفحه آغاز کنید:این خصوصیت مغز است که بر مرکز صفحه تمرکز کند. به همین علت بهتر است که با نوشتن یک واژه یا قرار دادن یک شکل مرتبط با مسئله در بین صفحه کار خویش را آغاز نمایید.

با مسئله جدّي برخورد نکنید:نخستین چیزی که به ذهنتان می آید را بنوسید. حتی موردهای مسخره و غیر مرتبط را. ذهنتان را محدود نکیند. قرار نیست نقشه ذهنی راهکار نهایی برای موضوعی که به آن فکر می کنید باشد. هر آنچه که به ذهنتان میرسد را به مسئله مرکزی مرتبط نمایید.

شاخه ها را توسعه دهید:برای هر مسئله که به مرکز وصل است زیر شاخه ای اضافه نمایید و شرح بسیار کوتاهی بنویسید. موضوع های مرتبط با هر شاخه را میتوان به هر شاخه وصل نمود و نقشه را توسعه داد.

سریع فکر کنید:معمولاً در چنين شرایطی ذهنتان از ایده های گوناگون پر شده و می خواهد که منفجر شود. سریع تمام ایده ها را تبدیل به واژه یا عکس یا هرآنچه که برایتان قابل فهم است نمایید و آن ها را روی کاغذ بیاورید.

هیچ محدوده ای وجود ندارد:همان طور که قبلا هم گفتم برای ایجاد نقشه ذهنی هیچ محدودیتی وجود ندارد. از هر مدل وسیله نوشتن میتوانید استفاده نمایید. خط ها و شاخه ها میتوانند هر رنگی داشته باشند. از هر نوع شکلی میتوانید استفاده نمایید.

خيلي زود قضاوت نکنید:دوباره یادآوری می کنم هیچ محدودیتی وجود ندارد. در زمان ایجاد نقشه شما در حالت طوفان ذهنی قراردارید پس ذهن خویش را برای این که متوجه شوید موضوعی که نوشته اید درست است یا اشتباه متوقف نکنید. امکان دارد مواردی بی ربطی که نوشته اید بعدا بدرد بخور باشند.

متوقف نشوید:تلاش کنید دستتان روی کاغذ حرکت کند. چنانچه چیزی به فکرتان نرسید شاخه های خالی بکشید و در این موقع متوجه خواهید گردید که ذهنتان ایده های تازه را خواهید یافت. میتوانید حتی رنگها را تغيير دهید تا ذهنتان انرژی تازه ای بگیرد و یا حتی کاغذتان را به دیوار بچسبانید تا حالت فیزیکی جدیدی برای اندیشه کردن پیدا نمایید.

رابطه ها و شاخه ها را اضافه نمایید:گاهی ایده ها و موردهای مربوط به آن ها سریع به ذهنتان می رسد. مدام تلاش کنید نخست تمام موردها را به هسته مرکزی در صفحه وصل نمایید. محدودیتی برای این که چه موضوعی به چه شاخه ای باید وصل باشد در نظر نگیرید. سازمان دهی و گروه بندی بعدا میتواند انجام شود. حتی در صورت وجود اشتراک موضوعی بین شاخه های گوناگون آن ها را با یک خط به هم وصل نمایید.

نکته هایی که برای رسم نقشه ذهنی باید بدانید

– مدام نقشه ذهنی را با یک تصویر مرکزی آغاز کنید این عکس نقطه کانونی و مرکز توجه است.

– کاغذ بزرگی انتخاب کنید تا بتوانید در آن تمام موضوعاتی که از این نقطه مرکزی شاخه شاخه میشوند را بگنجاند.

– در هر خط تنها از یک واژه کلیدی استفاده کنید. بر اساس عادت تمایل داریم که بیش از یک واژه را برای هر مسئله بنویسیم. این کار را نکنید. بهتر است که مستقیماً سراغ اصل مطلب بروید.

– تا حد امکان از عکس های نمادین استفاده کنید کار سختی نیست. لزومی ندارد برای رسم این تصویرها تبحر میکِل آنژ را داشته باشید. حتی تصویرها بسیار ساده هم تأثیر زيادي بر حافظه می گذارند و به تقویت ذهن کمک فراوانی می کنند.

– برای موضوع های گوناگون از رنگ های مختلف استفاده کنید یادداشت را اغلب با یک رنگ مثل سیاه یا آبی می نویسیم که یکنواخت و خسته کننده است و به آسانی هم فراموش می شود.

– رنگ ها سبب برجسته سازی مطالب میشوند و تداعی آنها را آسان می نماید. رنگ ها به مطالب تنوع و جاذبه می بخشند. از یادآوری و تخیّل به گونه خلّاقانه استفاده کنید.

مرتبط:

هوش اجتماعی چیست و چرا داشتنش مهم است؟

انواع هوش کودک

هوش چیست و انواع آن از دیدگاه گارنر