اضطراب اجتماعی کودکان

اضطراب اجتماعی کودکان یکی از شایعترین مشکلاتی است که باعث اختلالات عملکردی قابل توجه در کودکان و نوجوانان میشود.گاهی در برخی کودکان و نوجوانان این اختلال شدید می شود و بر عملکرد آنان در مدرسه، فعالیت های فوق برنامه، و توانایی دوست یابی تاثیر می گذارد. این اختلال از رایج ترین بیماری های روانی است و بسیاری از والدین و معلمان از علائم و نشانه های آن در کودکان و نوجوانان غافل هستند.

اضطراب اجتماعی کودکان باعث می‌شود که کودک در موقعیت‌های اجتماعی گوشه گیر و خجالتی باشد. برخی والدین کودکان خود را کم و بیش خجالتی و کمرو یا اجتماعی توصیف می‌کنند. اما برخی کودکان ترس شدید از موقعیت‌های اجتماعی دارند تا حدی که فرا‌تر از کمرویی عادی

ویژگی اصلی اضطراب اجتماعی در کودک ترس آشکار و مستمر از یک موقعیت و یا تحمل استرس فراوان هنگام برخورد با آن موقعیت است که والدین متوجه آن می شوند. این اضطراب در روابط کودک مانند دوستی ها، فعالیت های پیش دبستانی و بیرون منزل، اختلال ایجاد می کند و باعث عذاب و پریشانی کودک می شود.

کودکانی که دچار اضطراب اجتماعی هستند ، ترس و نگرانی شدید در موقعیت‌های اجتماعی و به خصوص موقعیت‌هایی که احتمال دیده شدن و قضاوت شدن زیاد  مثل غذا خوردن در جای عمومی، درس جواب دادن یا ارائه در کلاس، نواختن ساز جلوی جمع و …  را دارند. این کودکان عموما از مورد ارزیابی قرار گرفتن ترس و نگرانی شدید دارند. ممکن است ریشه برخی اختلالاتی مثل ترس از مدرسه در واقع اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی باشد.

علاوه بر ترس طبیعی و تفاوت های فردی در خلق و خو برخی کودکان از دیدن افراد و موقعیت های جدید دچار ترس شدید می شوند. اگر کودکی دچار این حالت شد و ترس شدید احساس کرد و به واسطه آن گریه کرد، دچار حمله هراس شد و سعی کرد موقعیت را ترک کند دچار اضطراب اجتماعی است. موقعیت های ترسناک رایج  در کودکان می تواند مواردی مانند ملاقات با غریبه ها، ملحق شدن به یک گروه از کودکان، صحبت کردن جلو کلاس در مقابل کودکان، رفتن به مهد کودک باشد.

علائم اختلال اضطراب اجتماعی کودکان

علائم اختلال اضطراب اجتماعی کودکان در هر سنی متفاوت است.در کودکان پیش دبستانی علائمی مانند ترس از چیزهای جدید،تحریک پذیری، گریه کردن و نق زدن،چسبیدن به والدین و ناتوانی در حرف زدن می تواند از علائم اختلال اضطراب اجتماعی باشد.

در کودکان در سن مدرسه ترس از بلند خواندن و جواب دادن به سوالات در کلاس،ترس از حرف زدن با دیگر کودکان،ترس از ایستادن جلوی کلاس،ترس از حرف زدن با بزرگسالان،ترس از فعالیت های فوق برنامه مانند ورزش و موسیقی،ترس از سفارش دادن غذا،ترس از رفتن به تولد و جشن،ترس از مهمان،ترس از قضاوت شدن توسط دیگران می تواند از علائم اختلال اضطراب اجتماعی باشد.

در نوجوانان هم ممکن است علائم اختلال اضطراب اجتماعی وجود داشته باشد. نوجوانی که دارای علائمی زیر هستند به بررسی بیشتر نیاز دارند:
ساکت است

منزوی است و تنهایی را دوست دارد

تردید دارد

منفعل است

نگران قضاوت دیگران است

از خجالت زده شدن و تحقیر شدن می ترسد

سرش پایین است و دست به سینه است

دارای عادت های عصبی مانند پیچاندن مو یا تکان دادن دست و پاست

عملکرد ضعیفی در مدرسه دارد

در کلاس داوطلب نمی شود

از رفت و آمد با دوستانش در بیرون از مدرسه خودداری می کند

توانایی حرف زدن جلوی جمع را ندارد

در مدرسه تنهاست

از حرف زدن با معلم می ترسد

از رفتن به مدرسه خودداری می کند

در جمع احساس راحتی ندارد

دوستان کمی دارد

از تماس گرفتن با تلفن احساس ناراحتی می کند

هرگز مکالمه ای را شروع نمی کند

با صدای آرام و لرزان حرف می زند

در مورد خودش حرف نمی زند

افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی کودکان تمایل دارند که درباره خود و نحوه قضاوت دیگران  درباره آنها افکار منفی داشته باشند. همچنین این افراد در موقعیت های اجتماعی بیشتر بر روی خود و عملکردشان تمرکز می کنند. آنها دائم نگران این هستند که از نگاه دیگران چه قدر مضطرب و پریشان به نظر می آیند.

خجالتی بودن کودکان به خودی خود موضوع مشکل سازی نیست. برخی کودکان اجتماعی‌تر و برخی خجالتی‌تر هستند. خیلی از کودکان در حد نرمال کم رو و خجالتی‌اند، اما می‌توانند روابط دوستی پایداری داشته باشند و زندگی موثر و شادی داشته باشند. خجالتی بودن وقتی مشکل ساز می‌شود که مانع پیوستن به فعالیت‌های روزمره مثل بحث‌های کلاسی و رویدادهای لذت بخش مثل مهمانی، یا ایجاد دوستی‌های بادوام و دوست صمیمی در کودک می‌شود. کودکانی که خجالتی هستند، ممکن است گاهی اوقات سعی کنند تا از انجام فعالیتها خودداری کنند یا اضطراب خفیفی در مورد موقعیتهای خاص دارند، اما همین اضطراب در کودکان مبتلا به اضطراب اجتماعی شدید است.
اضطراب اجتماعی کودک نتیجه تهدید ادراک شده کودک از محیط اجتماعی است. از طرف دیگر اکثر کودکانی که دارای اضطراب اجتماعی هستند از جانب همسالانشان طرد می شوند و یا مورد تعدی قرار می گیرند و همین روند دور باطلی را ایجاد  می کند. این  کودکان معمولا خلق و خوی ترسان و بازدارنده دارند. بر اساس تحقیقات اضطراب اجتماعی کودک سن شروع قطعی ندارد. اما از سن کم آغاز می شود. این کودکان را می توان از همان ابتدا شناسایی کرد زیرا معمولاً در جمع کم حرف می زنند.

علل اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان:

عوامل مختلفی می‌تواند در ایجاد اضطراب اجتماعی کودک موثر باشد. برخی از این عوامل شامل موارد زیر است:

دلایل ژنتیکی

اضطراب اجتماعی کودکان می‌تواند تا حد زیادی وراثتی باشد. بر اساس مطالعات کودکان دارای اضطراب اجتماعی به احتمال بیشتری دارای والدین یا خویشاوندانی هستند که اختلالات اضطرابی دارند.

یادگیری و الگوبرداری از والدین

گاهی ممکن است یکی از دلایل اضطراب اجتماعی کودکان الگوبرداری از کودکان باشد. کودکان علاوه بر اینکه می‌توانند اضطراب را از والدین به ارث ببرند، تا حد زیادی اضطراب اجتماعی والدین را الگوسازی می‌کنند. والدینی که از موقعیت‌های اجتماعی دوری می‌کنند، کم رویی و گوشه گیری زیادی را نشان می‌دهند این رفتارها را بیشتر به کودکان یاد می‌دهند. استرس والدین باعث می شود که در کودکان هم استرس ایجاد شود و آن‌ها را از قرار گرفتن در محیط‌های اجتماعی باز دارد.

روش‌های تربیتی

یکی دیگر از دلایل اضطراب اجتماعی ، روش های تربیتی می باشد. والدینی که سبک‌های تربیتی بسیار سخت گیرانه دارند و بر روی کودک کنترلگری زیادی دارند و کودک را بیش از حد مورد سرزنش و انتقاد قرار می‌دهند.این والدین  اعتماد به نفس و استقلال کمتری به کودک خود می‌دهند و باعث می‌شوند کودک در مورد عملکرد‌های خود ارزیابی منفی پیدا کند. این نوع سبک تربیتی بیشتر کودک را در معرض اضطراب اجتماعی قرار می‌دهد. همچنین مراقبت بیش از حد کودک توسط والدین می‌تواند او را به شدت وابسته کند و نسبت به توانایی عملکرد اجتماعی خود ارزیابی منفی داشته و اضطراب بیشتری در موقعیت‌های اجتماعی نشان دهد.

راهکارهایی برای کاهش اضطراب اجتماعی کودکان

کودکان مبتلا به اضطراب اجتماعی در دسته‌ی کودکان استثنایی طبقه‌بندی نمی‌شوند اما لازم است آموزش‌های ویژه‌ای را برای آن‌ها در نظر بگیرید. در ادامه راهکارهایی برای کاهش اضطراب اجتماعی کودکان را بیان می کنیم:

آموزش روبه رو شدن با موقعیت‌های اجتماعی

یکی از راه های کاهش اضطراب اجتماعی کودکان، آموزش روبه رو شدن با موقعیت‌های اجتماعی به کودک می باشد. بهتر است کودک را برای روبرو شدن با موقعیت‌های اجتماعی ترس آور آماده کنید. می‌توانید در خانه با ایفای نقش و تمرین رفتارهای اجتماعی به کودک کمک کنید کم کم با موقعیت‌های اجتماعی روبرو شود. برقراری ارتباط چشمی، لبخند زدن، پاسخ به سؤال‌های دیگران به صورت مؤدبانه را به آن‌ها آموزش دهید. بهتر است این آموزش‌ها با بازی و ایفای نقش‌های گوناگون همراه باشد.

کار کردن بر روی افکار کودک

یکی دیگر از راهکارها برای کاهش اضطراب اجتماعی کودکان، کار کردن بر روی افکار کودک است.والدین باید فکر‌های کودک را در مورد عواقب هر اتفاق جویا شوند و کم کم به چالش بکشند. برای مثال برای کودکی که ترس از سوال کردن در کلاس دارد و پیش بینی می‌کند مسخره شود، کمک کنید فکر خود را ارزیابی کند مثل اینکه چقدر احتمال دارد واقعا دیگران مسخره او را کنند؟ چه شواهدی وجود دارد؟ بدون قضاوت‌های منفی به او کمک کنید تا افکارش را تغییر دهد و احساس خوبی نسبت به خودش داشته‌باشد.

آزمایش رفتاری

به کودک کمک کنید آزمایش‌های رفتاری کند. برای مثال کودک را تشویق کنید، در کلاس سوالی بپرسد و بعد ارزیابی کند چقدر پیش بینی او در مورد واکنش بقیه درست بود؟ یا بعد از آن چه اتفاقی افتاد؟ موقعیت‌هایی که کودک به کوچک‌ترین موفقیت اجتماعی رسید را شناسایی کنید و آن را برجسته و تشویق کنید. مثل شروع یک مکالمه یا سوال کردن آدرس

او را خجالتی صدا نزنید

بهتر است والدین برای کاهش اضطراب اجتماعی کودک ، او را خجالتی صدا نزنند و سعی کنند از سرزنش کودک یا برچسب زدن به کودک در اجتماع مثل “او کودکی خجالتی است” خودداری کنند. به جای این کار نگرانی‌ها و ناراحتی‌هایش را تایید وتصدیق کنند و به او اطمینان دهند که می‌تواند ترس‌های خود را از بین ببرد. به خصوص در جمع‌ها نگویند «دخترم کمی خجالتی است» این کار اضطراب اجتماعی او را زیاد می کند، در عوض بهتر است او را تشویق کنند که صحبت کند و نیازهایش را بیان کند.

تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی

تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی باید با مشاهده علائم فرد در محیط های مختلف صورت گیرد. نحوه تعامل فرزندتان با دیگران را بررسی کنید. در اغلب کودکان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی، تعامل با بزرگسالان و سایر کودکان بسیار ناراحت کننده و حتی ترسناک است. حتی یک مکالمه ساده با یکی از بستگان یا همبازی ها می تواند باعث گریه ، تنفر یا عقب نشینی شود. ممکن است فرزند شما از افراد جدید ابراز ترس کند و تمایلی به ملاقات با دوستان جدید یا گروههای اجتماعی که ممکن است افراد ناآشنایی در آنجا حضور داشته باشند، نداشته باشد. او همچنین ممکن است از شرکت در برنامه هایی که افراد زیادی در آن مشارکت دارند، مانند سفرهای، برنامه های بازی گروهی یا فعالیتهای بعد از مدرسه، خودداری کند.

بنابراین، ارزیابی با استفاده از مشاهدات والدین، معلمان و عملکرد در مدرسه صورت می گیرد. علل زمینه ساز پزشکی بررسی می شوند و احتمال وجود برخی عوامل مانند قلدری در مدرسه بررسی می شود. در صورتی که دانش آموز در معرض خطر خودزنی قرار داشته باشد، موضوع بلافاصله بررسی می شود.

نکاتی برای والدین:

نقش مادر در زندگی بسیار مهم است مادر به عنوان اولین فردی که به کودک اعتماد و محبت می‌کند نقش مهمی در زندگی کودک خود دارد. همچنین والدین با کاهش تنش‌ها وتغییر سبک فرزندپروری به سمت مطلوب، پذیرفتن کودک به عنوان شخص منحصربه فرد،‌به رشد اعتماد به نفس او در حد اعتدال کمک کرده و از بروز چنین اختلالاتی پیشگیری کنند.

والدین می توانند با استحکام بخشیدن به اعتماد به نفس کودک مضطرب پیش دبستانی او را برای مقابله با چالش های زندگی آماده کنند.

والدین باید به فرزندشان شانس روبه رویی با موقعیت ترسناک را بدهند. از طرف او در این موقعیت ها حرف نزنند و در مواجهه با این موقعیت ها او را تحسین کنند.

با فرزند تمرین کنند. شناسایی علت اضطراب و مکان های رایج ترس در او به درمان سریع تر کمک می کند. موقعیت مشابهی را که فرزندشان از آن هراس دارد، برایش تصویر کنند. به او نقش بدهند و با هم این موقعیت را تمرین کنند. برای مثال، اگر فرزندشان از دوست یابی هراس دارد، با یکدیگر این موقعیت را در خانه تمرین کنند. نقش را تا جایی تمرین کنند که فرزند تا حدی بر آن مسلط شود.

والدین باید برای فرزند اهدافی داشته باشند که  قابل دستیابی  باشد مانند شرکت در یک کلاس کم جمعیت. سپس، آن را به گام های کوچک قابل دستیابی تقسیم کنند. همچنین، فرزندشان را به شرکت در فعالیت های آرامش بخش مانند موسیقی، صنایع دستی، یوگا و هنر جذب کنند.

در صورتی که اضطراب فرزند بیش از حد است، به دنبال دریافت کمک از مشاور یا روانشناس کودک و نوجوان باشند.