دنیای چپ دست ها
در زیست‌شناسی انسان، دستی که بهتر، سریع‌تر و دقیق‌تر عمل می‌کند و یا ترجیح داده می‌شود به دست غالب معروف است. به دست ناتوان، کم‌توان یا کمتر ترجیح داده‌شده دست غیر غالب می‌گویند. راست‌دستی رایج‌ترین شکل است و حدود ۹۰ درصد از جمعیت جهان راست‌دست و فقط ۱۰ درصد آن ها چپ دست هستند. دست غالب معمولا دستی است که فرد با آن می‌نویسد. اگرچه موارد نادری نیز وجود دارد که فرد کارهایش را با هر دودست انجام دهد.
عدم تقارن ناشی از غالب بودن یک سمت بدن در همه اندام‌های از پاها گرفته تا گوش، چشم و چیدمان مغز وجود دارد.
ازآنجاکه اکثریت قریب به‌اتفاق جمعیت جهان راست‌دست هستند، بسیاری از دستگاه‌ها برای استفاده توسط یک شخص راست‌دست طراحی‌شده‌اند که استفاده از آنها را توسط فرد چپ‌دست دشوار می‌کند. مثلا اگر فردی راست‌دست هستید و گاهی مجبور شوید با دست چپ از قیچی استفاده کنید متوجه می‌شوید که کاری سخت است. در خصوص استفاده از ابزار، چپ‌دست‌ها می‌توانند محصولاتی را برای آشپزخانه، دفتر و جاهای دیگر پیدا کنند که با توجه به نیاز آنان طراحی‌شده باشد.
افراد چپ‌دست در ورزش از مزیت برخوردار هستند، زیرا حریفان آنها اکثریت به دست راست عادت دارند. درنتیجه در بیس بال، تنیس، شمشیربازی، کریکت و بوکس پیروزترند.
درحالی‌که هیچ‌کس تاکنون نتوانسته است به‌طورقطع دلیل چپ‌دست بودن یا راست بودن را توضیح دهد اما فرضیه‌های زیادی وجود دارد که از روی شواهد به‌نوعی تاثیر ژنتیکی اشاره دارد. ازاین‌رو درصد چپ‌دست‌ها تقریبا در تمام نقاط کره زمین یکسان است.
دانشمندان مدت‌ها بود که می‌دانستند که راست‌دست بودن یا چپ‌دست بودن تا حدی توسط ژن‌ها شکل می‌گیرد. اما تا سال ۲۰۱۹ این تفاوت‌ها در دی‌ان‌ای (DNA) افراد چپ‌دست یا راست‌دست مشخص نبودند. در تحقیقی، اسکن مغز ۹۰۰۰ فرد انگلیسی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که در افراد چپ‌دست، قسمت‌هایی از طرف راست و چپ مغز که زبان را پردازش می‌کنند بهتر به هم اتصال دارند. اما اینکه آیا این امر باعث می‌شود افراد چپ‌دست سخنوران بهتری هم باشند هنوز موردتحقیق قرار نگرفته است.
محققان در تلاش‌اند تا دقیقا مشخص کنند که چه ژن‌هایی مسوول افزایش احتمال چپ‌دست بودن هستند.
در سال ۲۰۱۹، تجزیه‌وتحلیل ۴۰۰ هزار سوابق فردی در یک پایگاه داده ملی بریتانیا، چهار منطقه ژنتیکی مرتبط با دست غالب مشخص شد که سه مورد از آنها با پروتئین‌های موجود در ساختار و پیشرفت مغز مرتبط بودند.
اما تحقیقات دیگر نشان می‌دهد که احتمالا ده‌ها ژن وجود دارند که در تعیین اینکه آیا ما با دست چپ یا راست خود می‌نویسیم، نقش دارند.
علاوه بر این، تحقیقاتی دیگر عواملی مانند سطح استروژن را به سطوح مختلف چپ‌دستی و راست‌دستی مرتبط کرده‌اند.
دست غالب در دروان جنینی
جنین حرکت خود را حدود هفته ۹ تا ۱۰ شروع می‌کند. در اوایل سه‌ماهه دوم، جنین ترجیح واضحی برای مکیدن یک انگشت شست نسبت به دست دیگر نشان می‌دهد. بااین‌وجود، تشخیص دست غالب در جنین سخت است. حتی اکثر کارشناسان توصیه می‌کنند که والدین تا دو یا سه‌سالگی فرزندان را در استفاده از هرکدام از دست‌ها آسوده بگذارند و حسی را به آنها القاء نکنند. بسیاری از کودکان در ابتدا از هر دودست برای انجام کارها استفاده می‌کنند.
نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که دانش آموزان چپ‌دست بیشتر با بقیه دانش آموزان درگیر می‌شوند و بیشتر علائم اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) دارند. محققان دلیل این یافته‌ها را نمی‌دانند.
سمت راست مغز عضلات سمت چپ بدن را کنترل می‌کند و توانایی موسیقی و مکانی را تا حد زیادی هدایت می‌کند. به همین دلیل است که چپ‌دستان اغلب بیشترین سهم را در کارهای خلاقانه مانند نوشتن آینه‌وار دارند. نتایج برخی از تحقیقات نشان می‌دهد که کودکان چپ‌دست استدلال کلامی بهتری دارند یا در کارهایی که به استعداد نیاز دارد پیشرو هستند. البته برخی تحقیقات نیز نتایج متفاوتی را نشان داده است.
در یک آزمایش جالب با سالمندان راست‌دست، محققان دریافتند که افراد سالخورده کمتر به دست غالب خود اعتماد می‌کنند. هرچه دست راست آنها آهسته‌تر و ناپایدار می‌شود، بعضی از کارها را با دست چپ خود انجام می‌دهند.
اختلالات مغزی
بین چپ‌دست بودن و بیماری‌های روانی مانند اسکیزوفرنی ارتباط مستقیمی وجود دارد این بیماری باعث توهم و اختلال در تفکر می‌شود. در تحقیقی که اخیرا در ایالات‌متحده انجام‌شده است، ارتباط محکمی بین مناطقی از مغز که مربوط به دست غالب است و قسمت‌هایی که مربوط به شرایط خلق‌وخویی مانند بی‌قراری و عصبانیت، ترس و اضطراب است، یافت شده است. این شرایط گاهی در افراد به اختلالات روانی منجر می‌شود.
طبق تحقیقات، همان ژن‌های حاکم بر غالب بودن یک دست، در بیماری پارکینسون و آلزایمر و اسکیزوفرنی نیز نقش دارند. در این مورد محققان بین چپ‌دستی و احتمال کمتر ابتلا به بیماری پارکینسون ارتباط یافتند و بالعکس احتمال کمی بالاتر برای داشتن اسکیزوفرنی در چپ‌دست‌ها وجود دارد. بااین‌حال، محققان تاکید کردند که این ارتباط بسیار اندک است و رابطه علت و معلولی را نشان نمی‌دهد.
انسان‌ها تنها موجوداتی نیستند که دارای این ویژگی دست غالب هستند. محققانی که بر روی شامپانزه‌هایی تحقیق می‌کردند، دریافتند که شامپانزه‌ها هنگام شکار موریانه‌ها دو برابر بیشتر از دست چپ خود استفاده می‌کردند و همین مورد تا حد زیادی در مورد شامپانزه‌هایی که پرورش‌یافته بودند نیز صادق بود. اما این نتایج برای شکستن آجیل متفاوت بود و آنها از دست راست خود بیشتر استفاده می‌کردند زیرا برای شکستن آجیل احتیاج به نیرو است درحالی‌که برای گرفتن موریانه به ظرافت نیاز است.
تعصبات فرهنگی علیه چپ‌دستان در طول تاریخ وجود داشته است. در ژاپن، چین و سایر کشورهای آسیایی درصد چپ‌گراها بسیار کمتر از غرب است. معلمان و پزشکان آمریکایی در اوایل دهه ۱۹۰۰ اعتقاد داشتند که چپ‌دست‌ها بیشتر مستعد ابتلا به اختلالات روانی هستند و دانش آموزان را تحت‌فشار قرار می‌دادند تا دست خود را تغییر دهند.
چهار نفر از ۶ رئیس‌جمهور اخیر ایالات‌متحده آمریکا رونالد ریگان، جورج بوش، بیل کلینتون و باراک اوباما چپ‌دست بودند. افراد مشهوری مانند اوپرا وینفری، بیل گیتس، تام کروز، پل مک کارتی، پرنس چارلز و پسرش پرنس ویلیام نیز چپ‌دست هستند.
بر پایه پژوهش‌های گوناگون بین ۷۰ تا ۹۰ درصد جمعیت جوامع گوناگون را راست‌دستان تشکیل می‌دهند. بقیه این افراد عمدتا چپ‌دست هستند. درصد بسیار کمی نیز توانایی استفاده از هر دو دست را دارند که یکسان دست نامیده می‌شوند. ۲۳ مرداد (۱۳ آگوست) هرسال به نام روز جهانی چپ‌دست‌ها نام‌گذاری شده است. نام این روز در سال ۱۹۷۶ میلادی برابر با ۱۳۵۵ هجری شمسی پیشنهاد شد و به تصویب رسید.
مرتبط:
